Đề tài Cộng đồng dân cư trong phát triển du lịch cộng đồng tại tỉnh Hà Tĩnh

Nội dung text: Đề tài Cộng đồng dân cư trong phát triển du lịch cộng đồng tại tỉnh Hà Tĩnh

1. Tạp chí Khoa học xã hội miền Trung, Số 01 (69) - 2021 35 loại hình du lịch tương đối phổ biến và hiệu quả hiện nay là DLCĐ để khai thác tiềm năng và lợi thế du lịch địa phương. Bài viết trên cơ sở các dữ liệu thứ cấp và sơ cấp từ điều tra khảo sát cộng đồng dân cư tại tỉnh Hà Tĩnh nhằm phân tích yếu tố cộng đồng dân cư trong phát triển du lịch cộng đồng tại tỉnh Hà Tĩnh. 2. Tổng quan về du lịch cộng đồng, mô tả mẫu điều tra Nghiên cứu các nhân tố thuộc về cộng đồng dân cư trong phát triển DLCĐ được thực hiện khá đa dạng, phổ biến. Toson và Timothy (2003) đã nêu bật vai trò và tầm quan trọng của sự tham gia của cộng đồng trong phát triển du lịch, theo đó sự tham gia của cộng đồng vào du lịch là tất yếu và việc tham gia vào DLCĐ ở địa phương mang tính tự nguyện dựa trên sự trao đổi và thống nhất giữa ban quản lý DLCĐ địa phương với các hộ gia đình. Từ các tài liệu hướng dẫn phát triển DLCĐ cho thấy có 3 mô hình phát triển DLCĐ tại một địa phương: i) Mô hình thứ nhất: cả cộng đồng cùng tham gia vào DLCĐ; ii) Mô hình thứ hai: một bộ phận cộng đồng hoặc hộ gia đình tham gia vào DLCĐ; và iii) Mô hình thứ ba: liên doanh giữa cộng đồng hoặc một số thành viên cộng đồng và đối tác kinh doanh. Mức độ tham gia trong một dự án DLCĐ của cộng đồng có thể khác nhau tùy theo từng nơi. Một số lựa chọn cho cộng đồng địa phương tham gia như: Cá nhân sản xuất và bán hàng địa phương; Doanh nghiệp du lịch tư nhân; Một số cá nhân tham gia vào hoạt động kinh doanh du lịch một cách không chính thức; Các doanh nghiệp do cộng đồng cùng sở hữu và điều hành (doanh nghiệp cộng đồng); Liên doanh giữa cộng đồng và doanh nghiệp tư nhân; Wearing và McDonald (2002) cho rằng để lập kế hoạch ở khu vực nông thôn và biệt lập phải có sự tăng cường của các tổ chức xã hội và quá trình ra quyết định trong cộng đồng. Nếu toàn bộ hoặc một bộ phận cộng đồng lựa chọn một trong các phương pháp này, thì cần phải phát triển một chiến lược rõ ràng được thông qua không chỉ bởi các thành viên của cộng đồng địa phương mà còn bởi các bên liên quan khác có quan tâm đến DLCĐ. Nhiều nghiên cứu trong và nước đã đề cập đến phát triển DLCĐ, như: Nghiên cứu của Perdue và các cộng sự (1990) về các cộng đồng nông thôn ở Colorado; Michael (1990) đề xuất mô hình đánh giá sự tham gia của cộng đồng địa phương và tham gia trong ngành du lịch; Okazaki (2008) với công trình nghiên cứu “A Community-based Tourism Model: Its conception and Use”; Breugel (2013) đã công bố công trình «Community- based Tourism: Local articipation and Perceived Impacts, a Comparative Study between two Communities in Thailand”; Bùi Thị Hải Yến và cộng sự (2012) công bố công trình «Du lịch cộng đồng”; Phạm Xuân An (2014) qua công trình “Nghiên cứu phát triển du lịch dựa vào cộng đồng tại cù lao Ông Hổ, An Giang; Các công trình nghiên cứu trên đã chứng minh DLCĐ mang lại rất nhiều ý nghĩa, nhưng ý nghĩa được cộng đồng dân cư nhìn thấy rõ nhất là việc họ có việc làm thường xuyên mang lại thu nhập, chất lượng cuộc sống được nâng cao; các hành vi ứng xử văn hóa, văn minh được phát triển. Hình thức và địa bàn điều tra: trên địa bàn 13 huyện, thị xã, thành phố Hà Tĩnh. Tại mỗi huyện, 01 xã được chọn để điều tra các hộ dân căn cứ vào các điều kiện du lịch sẵn có để điều tra. Cụ thể, các xã được lựa chọn điều tra gồm: Xã Thạch Hạ, thành phố Hà Tĩnh; xã Thuận Lộc, thị xã Hồng Lĩnh; Xã Kỳ Ninh, thị xã Kỳ Anh; xã Sơn Kim 2, huyện Hương Sơn; Xã Thái Yên, huyện Đức Thọ; Xã Tiên Điền, huyện Nghi Xuân; Xã Mỹ Lộc, huyện Can Lộc; Xã Phúc Trạch, huyện Hương Khê; Xã Nam Hương, huyện Thạch Hà; Xã Cẩm Nhượng, huyện Cẩm Xuyên; xã Kỳ Xuân, huyện Kỳ Anh; Xã Đức Bồng, huyện Vũ Quang; Xã Hồng Lộc, huyện Lộc Hà. Danh sách các hộ được lấy từ Ủy ban nhân dân xã tương ứng. Trung bình mỗi xã điều tra 16 hộ dân. Tổng mẫu sử dụng cho phân tích là 200.
2. Tạp chí Khoa học xã hội miền Trung, Số 01 (69) - 2021 37 5 Tôi sẵn sàng tham gia các cuộc họp của địa phương 98 về phát triển du lịch 6 Tôi sẵn sàng gìn giữ và duy trì nghề thủ công truyền 90 thống để thu hút khách du lịch tới địa phương 7 Tôi sẵn lòng kêu gọi, thuyết phục những người khác 99,3 trong cộng đồng tham gia vào hoạt động du lịch tại địa phương (Nguồn: Tổng hợp điều tra khảo sát, 2019) Số liệu điều tra người dân đã tham gia vào hoạt động du lịch và DLCĐ tại địa phương dưới các hình thức khác nhau cho thấy, người dân có gặp gỡ, trò chuyện, giúp đỡ khách du lịch nhưng không thường xuyên (79,5%); họ chủ yếu tham gia các hoạt động du lịch vào các dịp lễ, tết hoặc khi có khách du lịch đến (87,1%). Những hoạt động du lịch mà người dân (gia đình hoặc thành viên trong gia đình) thường tham gia như: tham gia các cuộc họp cộng đồng, đóng góp ý kiến về các vấn đề liên quan đến phát triển du lịch của địa phương (61,4%); Cung cấp thông tin, trả lời các câu hỏi trong phiếu điều tra, bảng phỏng vấn về các vấn đề liên quan đến phát triển du lịch địa phương (44,2%); Cung cấp hàng hóa, thực phẩm cho các cơ sở kinh doanh du lịch (20,8%); Cung cấp dịch vụ du lịch một cách tự phát (18,8%). Tham gia vào các hoạt động khác có tỷ lệ trả lời “có” là rất thấp. Như vậy, việc tham gia cung cấp các dịch vụ du lịch (có thể cung cấp tự phát hoặc có tổ chức) của người dân còn ít. Họ chủ yếu tham gia vào các dịp có lễ hội địa phương, trình diễn văn hóa địa phương; các hoạt động mang bản sắc văn hóa và cách thức trình diễn (dệt, học làm nông nghiệp, âm nhạc, làm thủ công, nấu ăn, ). Ngoài ra, họ cũng đã tham gia các dịch vụ khác như: hướng dẫn, chuyên chở, dẫn đường, đón tiếp khách du lịch tại nhà/trang trại/vườn. Tuy nhiên, người dân tham gia cung cấp dịch vụ lưu trú, dịch vụ ăn uống còn rất hạn chế. Điều này chứng tỏ người dân chưa thực sự tham gia một cách đầy đủ vào DLCĐ. Bảng 2. Các dịch vụ du lịch mà người dân đã từng cung cấp Tỷ lệ trả lời Tỷ lệ trả lời TT Nhận định có (%) không (%) 1 Hướng dẫn khách du lịch 23,3 76,7 2 Chuyên chở khách du lịch 18,7 81,3 3 Dẫn đường cho khách du lịch 17,9 82,1 4 Đón tiếp khách du lịch tại nhà/trang trại/vườn rau (hoa) 31,7 68,3 5 Cung cấp dịch vụ lưu trú cho khách du lịch 13,1 86,9 6 Cung cấp dịch vụ ăn uống cho khách du lịch 16,1 83,9 7 Tham gia vào các lễ hội địa phương phục vụ khách du 81,0 29,0 lịch/Trình diễn văn hóa địa phương 8 Các bản sắc văn hóa và cách thức trình diễn (dệt, học 53,3 46,7 làm nông nghiệp, âm nhạc, làm thủ công, nấu ăn ) (Nguồn: Tổng hợp điều tra khảo sát, 2019) 4. Tác động của du lịch cộng đồng đến phát triển kinh tế - xã hội địa phương và nhận thức của cộng đồng dân cư Kết quả điều tra tại bảng 3 cho thấy, cộng đồng dân cư địa phương nhận định những tác động tích cực nhất của hoạt động DLCĐ đó là: đóng góp bảo tồn và phát triển du lịch, góp
3. Tạp chí Khoa học xã hội miền Trung, Số 01 (69) - 2021 39 Bảng 5. Mức độ mong đợi của cộng đồng địa phương về phát triển du lịch cộng đồng tại địa phương TT Nhận định Điểm Độ lệch chuẩn 1 Tôi mong muốn có nhiều hơn nữa khách du lịch đến 4,32 0,796 địa phương 2 Tôi mong muốn hình ảnh địa phương được biết đến 4,31 0,812 nhiều hơn nữa 3 Tôi mong muốn được hỗ trợ xúc tiến quảng bá hình ảnh 4,27 0,833 du lịch địa phương 4 Tôi mong muốn cải thiện hệ thống cơ sở hạ tầng ở địa 4,25 0,856 phương (đường, điện, nước, hệ thống thông tin liên lạc ) để phát triển du lịch tại địa phương 5 Tôi mong muốn được hỗ trợ về vốn để kinh doanh du 3,87 0,953 lịch 6 Tôi mong muốn được hỗ trợ về kỹ thuật để kinh doanh 3,91 0,968 du lịch 7 Tôi mong muốn được hỗ trợ về kiến thức, nghiệp vụ, kỹ 4,15 0,739 năng kinh doanh du lịch 8 Tôi mong muốn được cung cấp tài liệu, hướng dẫn về 3,91 0,925 quản lý kinh doanh du lịch 9 Tôi mong muốn được tham gia vào các quyết định phát 3,99 0,882 triển du lịch cộng đồng tại địa phương 10 Tôi mong muốn trích một phần tiền thu được từ khách 4,03 0,852 du lịch cho việc duy trì điểm du lịch tại địa phương 11 Tôi ủng hộ việc cộng đồng cùng tham gia hoạt động du 4,11 0,849 lịch tại địa phương (Nguồn: Số liệu điều tra khảo sát của nhóm tác giả, 2019) 5. Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng phát triển du lịch cộng đồng tại tỉnh Hà Tĩnh: Tiếp cận từ nhận thức của cộng đồng dân cư Trên cơ sở bộ dữ liệu điều tra sơ cấp cộng đồng cư dân, bài báo sử dụng mô hình Binary Logistic để kiểm tra một số nhân tố có ảnh hưởng quan trọng đến khả năng phát triển du lịch cộng đồng tại tỉnh Hà Tĩnh. Kết quả thực hiện phân tích Cronbach’s Alpha (bảng 6) cho thấy thang đo các biến là đảm bảo tin cậy. Biến phụ thuộc của mô hình là Khả năng phát triển DLCĐ tại địa phương (Nhận giá trị 1 nếu đánh giá có; nhận giá trị 0 nếu đánh giá không); các biến độc lập gồm ba nhóm nhân tố: 1 - Yếu tố sẵn sàng và mong muốn 1 (FAC1_1); 2 – Yếu tố sẵn sàng và mong muốn 3 (FAC3_1); Yếu tố đánh giá tài nguyên, môi trường, cơ sở hạ tầng địa phương (FAC1_2).
4. Tạp chí Khoa học xã hội miền Trung, Số 01 (69) - 2021 41 tham gia hoạt động DLCĐ địa phương trong nâng cao thu nhập hộ gia đình, giảm sinh kế lệ thuộc vào khai thác tài nguyên thiên nhiên. Về văn hóa - xã hội, nâng cao nhận thức về DLCĐ để nâng cao sự gắn kết các giá trị văn hóa, truyền thống của cộng đồng với môi trường, giúp cộng đồng địa phương tiếp tục các hoạt động văn hóa truyền thống vừa đảm bảo bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống vừa phục vụ phát triển du lịch địa phương. Tài liệu tham khảo Hoàng Trọng, Chu Nguyễn Mộng Ngọc. (2005). Phân tích dữ liệu với SPSS. Nxb Thống kê. Hà Nội Hội đồng nhân dân tỉnh Hà Tĩnh. (2017). Nghị quyết quy định một số chính sách phát triển du lịch Hà Tĩnh đến năm 2025 và những năm tiếp theo. Nghị quyết số 81/2017/NQ-HĐND ngày 13 tháng 12 năm 2017. Lê Hoa. (2015). Lễ hội đầu năm tại Hà Tĩnh. Truy xuất từ php?nv=news&op=SO-TAY-DU-LICH ngày 07/9/2015. Nguyễn Thị Thanh Kiều. (2016). Nghiên cứu phát triển du lịch cộng đồng tại huyện Đơn Dương, tỉnh Lâm Đồng. Luận văn thạc sỹ Du lịch. Đại học Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Hà Nội. Nguyễn Thị Thu Nhàn. (2010). Phát triển du lịch gắn với cộng đồng dân tộc thiểu số ở Sapa theo hướng phát triển bền vững. Luận văn thạc sỹ ngành Du lịch học. Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Hà Nội. Nguyễn Văn Đính và cộng sự. (2010). Tiềm năng và những giải pháp phát triển du lịch Hà Tĩnh. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh. Sở KH&CN và Sở VHTT&DL Hà Tĩnh. Phạm Đức Ban. (2008). Nghiên cứu, định hướng bảo tồn và phát huy giá trị hệ thống di tích trên địa bàn Hà Tĩnh. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh. Sở KH&CN và Sở VHTT&DL Hà Tĩnh. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Tĩnh. (2012). Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch tỉnh Hà Tĩnh đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Tĩnh. (2017). Báo cáo kết quả hoạt động du lịch năm 2018, báo cáo ngày 21 tháng 12 năm 2017. Hà Tĩnh. Stephen Wearing và Matthew McDonald (2002). The Development of Community-based Tourism: Re-thinking the Relationship Between Tour Operators and Development Agents as Intermediaries in Rural and Isolated Area Communities. Journal of Sustainable Tourism, 10(3), 191-206. Thủ tướng chính phủ. (2013). Quyết định số 201/QĐ-TTg ngày 22/1/2013 của Thủ tướng Chính phủ về việc Phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Hà Nội. Tỉnh ủy HàTĩnh. (2017). Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng về phát triển du lịch Hà Tĩnh đến năm 2025 và những năm tiếp theo. Nghị quyết số 06/NQ-TU của Ban chấp hành Đảng bộ tỉnh ngày 07 tháng 12 năm 2017. Timothy, D. J., & Tosun, C. (2003). Arguments for community participation in the tourism development process. Journal of Tourism Studies, 14(2), 2-15. Trần Thị Thủy, Đậu Quang Vinh. (2015). Phát triển du lịch cộng đồng miền Tây Nghệ An. Nxb Nghệ An. Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Tĩnh. (2019). Kết nối đầu tư phát triển du lịch Hà Tĩnh, Hội thảo khoa học cấp quốc gia. Hà Tĩnh.