Giáo trình Kết cấu động cơ đốt trong - Chương 9: Trang bị điện động cơ đốt trong

Nội dung text: Giáo trình Kết cấu động cơ đốt trong - Chương 9: Trang bị điện động cơ đốt trong

1. Trang bò ñieän ñoäng cô 181 a-xít sun-phua-ric coù theå laøm chaùy da, goã, vaûi vaø phaûn öùng vôùi haàu heát caùc kim loaïi thoâng duïng nhö saét, ñoàng, nhoâm, Hôi a-xít cuõng raát ñoäc neân khi laøm vieäc vôùi a-xít phaûi heát söùc thaän troïng. Ñieän aùp cuûa aéc-quy cuõng phaûi ñöôïc kieåm tra thöôøng xuyeân, khoâng ñöôïc ñeå cho ñieän aùp ôû moät ngaên suït xuoáng quaù 1,7 V. Caàn phaûi naïp boå xung kòp thôøi. b. Maùy phaùt ñieän moät chieàu: Hieän nay, maùy phaùt ñieän moät chieàu ngaøy caøng ñöôïc söû duïng ít hôn, chuùng bò thay theá daàn treân caùc loaïi oâtoâ vaø xe-maùy bôûi caùc maùy phaùt xoay chieàu coù nhieàu öu ñieåm hôn. Tuy nhieân, treân moät soá xe cuõ vaãn coøn laép maùy phaùt moät chieàu vaø cho tôùi nay, moät soá haõng saûn xuaát vaãn tieáp tuïc söû duïng maùy phaùt moät chieàu. Maùy phaùt ñieän moät chieàu hoaït ñoäng döïa treân nguyeân lyù cuûa ñònh luaät Faraday: neáu moät cuoän daây quay trong moät töø tröôøng thì giöõa hai ñaàu cuûa cuoän daây seõ xuaát hieän moät söùc ñieän ñoäng. Maùy bao goàm 2 phaàn chính: thaân maùy coá ñònh hay coøn goïi laø stato vaø loõi (roâto) quay. Sô ñoà nguyeân lyù laøm cuûa maùy phaùt moät chieàu ñöôïc moâ taû treân Hình 9.3. Phaàn taïo ra töø tröôøng chính laø stato, caùc cuoän daây cuûa roâto chính laø cuoän phaùt ñieän. Caùc cuoän daây cuûa stato ñöôïc goïi laø cuoän kích thích, chuùng keát hôïp vôùi loõi saét taïo thaønh nam chaâm ñieän. Khi loõi quay trong töø tröôøng cuûa nam chaâm ñieän do stato taïo neân thì trong caùc cuoän daây cuûa loõi xuaát hieän söùc ñieän ñoäng. ôû ñaàu cuûa loõi coù coå goùp duøng deå daãn ñieän qua caùc choåi than ra ngoaøi. Caùc ñaàu daây cuûa caùc cuoän daây kích thích ñöôïc noái vôùi caùc choåi than, coù nghóa laø cuoän kích thích ñöôïc maéc song song vôùi caùc cuoän daây cuûa loõi. Theo nhö caùch maéc treân thì cuoän daây cuûa stato söû duïng doøng ñieän cuûa loõi phaùt ra ñeå kích thích laïi cuoän phaùt, phöông phaùp kích thích naøy ñöôïc goïi laø phöông phaùp töï kích. Khi maùy phaùt baét ñaàu hoaït ñoäng thì trong caùc cuoän kích thích chöa coù doøng ñieän neân chöa taïo ñöôïc nam chaâm ñieän. Luùc naøy töø tröôøng coù ñöôïc chæ nhôø vaøo löôïng töø dö trong caùc loõi saét cuûa nam chaâm ñieän. Löôïng töø tröôøng ban ñaàu naøy tuy yeáu nhöng cuõng ñuû ñeå saûn ra doøng ñieän nhoû treân cuoän phaùt, roài chính doøng naøy laïi ñöôïc caáp cho cuoân kích thích ñeå taêng theâm töø tröôøng cuûa nam chaâm ñieän. Cöù nhö vaäy, ñieän aùp Hình 9.3 – Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa treân cuoän phaùt taêng daàn leân cho tôùi khi maùy phaùt ñieän moät chieàu maùy phaùt hoaït ñoäng bình thöôøng. Maùy phaùt ñieän thöôøng ñöôïc daãn ñoäng baèng daây ñai qua caùc pu li töø phía ñaàu truïc khuyûu cuûa ñoäng cô. Trong quaù trình laøm vieäc ñoäng cô coù theå hoaït ñoäng ôû nhöõng toác ñoä raát khaùc nhau neân maùy phaùt cuõng phaûi chòu chung cheá ñoä ñoù. Ñieàu naøy laøm cho ñieän aùp cuûa maùy phaùt khoâng oån ñònh bôûi vì noù tyû leä vôùi soá voøng quay laøm vieäc cuûa roâto. Chaúng haïn, khi ñoäng cô chaïy khoâng taûi thì ñieän aùp cuûa maùy phaùt laø raát thaáp, nhöng khi soá voøng quay cuûa ñoäng cô
2. Trang bò ñieän ñoäng cô 183 maùy phaùt. ôû ñaàu truïc coù laép pu li daãn ñoäng 7 cuøng vôùi caùnh quaït 6 ñeå laøm maùt cho maùy phaùt. Hai cuoän kích thích 2 vaø 4 ñöôïc laép ôû hai beân vaø ñöôïc baét chaët vaøo caùc bích tröôùc vaø sau, coù nghóa laø caû 2 cuoän naøy ñeàu coá ñònh. Caùc ñaàu daây cuûa cuoän kích ñöôïc noái nhö sau: moät ñaàu noái vôùi voû, ñaàu coøn laïi ñöôïc daãn ra ngoaøi. Khi roâto quay, töø tröôøng bieán thieân cuûa heä thoáng kích thích (roâto vaø caùc cuoän kích thích) ñi qua caùc cuoän phaùt cuûa stato laøm xuaát hieän söùc ñieän ñoäng caûm öùng trong caùc cuoän daây naøy. Doøng ñieän xoay chieàu ñöôïc daãn qua boä naén ñeå chuyeån thaønh doøng moät chieàu cung caáp cho caùc nguoàn tieâu thuï. Maùy phaùt ñieän xoay chieàu coù cuoän kích thích quay ñöôïc söû duïng phoå bieán hôn nhieàu so vôùi maùy phaùt coù cuoän kích thích coá ñònh. Caáu taïo cuûa daïng maùy phaùt naøy ñöôïc moâ taû treân Hình 9.5. b) a) c) Hình 9.5 - Maùy phaùt ñieän xoay chieàu coù cuoän kích thích quay. 1- Naép sau; 2- caùc voøng ñoàng tieáp xuùc; 3- giaù choåi than; 4- choåi than; 5- caùnh quaït; 6- then; 7- truïc roâto; 8- pu li; 9- oå bi; 10- naép tröôùc; 11- caùc cöïc cuûa roâto; 12- stato; 13- boä naén doøng; 14- oå bi; 15- taám tieáp xuùc; 16- taám baùn daãn; 17, 18- ñaàu ra; 19- keo laøm kín. Khaùc vôùi maùy phaùt ñaõ moâ taû treân ñaây, cuoän kích thích cuûa maùy ñöôïc laép ngay beân trong roâto. Ñeå laép ñöôïc cuoän kích, caáu taïo cuûa roâto cuõng khaùc so vôùi tröôøng hôïp treân: noù ñöôïc taïo bôûi 2 nöûa (Hình 9.5- c), moãi nöûa goàm coù 6 vaáu (6 cöïc nam chaâm). Khi khôùp 2 nöûa vaøo vôùi nhau thì roâto taïo thaønh nam chaâm ñieän 12 cöïc, phía beân trong caùc cöïc naøy laép cuoän daây kích thích. Khi laøm vieäc cuoän kích thích quay cuøng vôùi roâto neân ñeå caáp ñieän cho noù thì phaûi söû duïng caùc choåi than vaø caùc voøng ñoàng. Stato coù daïng hình truï, phía trong coù 18 cuoän daây ñöôïc noái thaønh nguoàn 3 pha, nghóa laø moãi pha coù 6 cuoän daây maéc noái tieáp. Caùc pha ñöôïc noái vôùi nhau theo sô ñoà hình sao: 3 ñaàu daây ñöôïc noái vôùi nhau, coøn 3 ñaàu coøn laïi ñöôïc daãn tôùi boä naén doøng.
3. Trang bò ñieän ñoäng cô 185 doøng ñieän trong caùc cuoän daây 3 pha khi roâ to quay ôû toác ñoä cao. Nhö vaäy maùy phaùt xoay chieàu chæ caàn coù moät rô le ñieàu chænh duy nhaát laø rô le ñieàu chænh ñieän aùp. Hieän nay caùc loaïi rô le ñieàu chænh ñieän aùp raát ña daïng, hieän ñaïi vaø raát nhoû goïn veà kích thöôùc. Tuy nhieân, haàu heát chuùng ñeàu hoaït ñoäng döïa treân nguyeân taéc giôùi haïn doøng kích thích ñeå khoáng cheá ñieän aùp cuûa maùy phaùt. 6 7 8 4 3 5 2 1 R 1 H×nh 9.7- R¬ le ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p R2 R3 Treân Hình 9.7 laø moät sô ñoà ví duï töông ñoái ñôn giaûn veà rô le ñieàu chænh ñieän aùp. Ñaây laø loaïi rô le ñieàu chænh 2 caáp söû duïng caùc tieáp ñieåm kieåu maù vít. Noù hoaït ñoäng nhö sau. Khi maùy phaùt baét ñaàu laøm vieäc thì doøng ñieän kích thích ñöôïc caáp töø aéc-quy ñi qua khoaù ñieän 7 vaø tieáp ñieåm 3-4 tôùi cuoän kích 6. Ñoàng thôøi coù moät nhaùnh ñöôïc daãn qua ñieän trôû R1 vaø qua cuoän huùt 1 cuûa rô le. Khi ñieän aùp cuûa maùy phaùt taêng leân thì doøng ñieän qua cuoän huùt cuõng taêng theo, tôùi khi ñaït ñieän aùp giôùi haïn thì löïc huùt ñuû lôùn ñeå môû tieáp ñieåm 3. Luùc naøy doøng ñieän ñi vaøo cuoän kích 6 cuûa maùy phaùt buoäc phaûi qua 2 ñieän trôû R2 vaø R3 nhôø ñoù maø cöôøng ñoä doøng ñieän ñi qua cuoän kích giaûm xuoáng laøm giaûm ñieän aùp cuûa maùy phaùt. Neáu soá voøng quay cuûa ñoäng cô tieáp tuïc taêng laøm ñieän aùp phaùt ra cuõng taêng theâm nöõa thì doøng ñieän qua cuoän huùt 1 seõ taêng theo cho tôùi khi löïc huùt cuûa noù ñuû lôùn ñeå ñoùng tieáp ñieåm 2-3, luùc naøy doøng ñieän kích thích bò ngaét hoaøn toaøn. Ngoaøi ra trong heä thoáng naøy coøn coù rô le 8 coù nhieäm vuï taét ñeøn hieäu khi maùy phaùt baét ñaàu naïp ñieän cho aéc-quy. Treân Hình 9.8 laø sô ñoà boá trí daãn ñoäng maùy phaùt treân ñoäng cô, caáu taïo cuûa maùy phaùt vaø rô le ñieàu chænh.
4. Trang bò ñieän ñoäng cô 187 9.2.2. Heä thoáng khôûi ñoäng: Ñeå khôûi ñoäng ñoäng cô ñoát trong coù theå duøng nhieàu phöông phaùp khaùc nhau. Caùc ñoäng cô côõ nhoû coù theå ñöôïc khôûi ñoäng baèng tay (chaân), caùc loaïi ñoäng cô lôùn thì coù theå khôûi ñoäng baèng ñieän (duøng aéc-quy), baèng moät ñoäng cô ñoát trong nhoû (maùy lai) hay baèng khí neùn. Tuy nhieân, söû duïng phoå bieán hôn caû treân oâtoâ vaãn laø phöông phaùp khôûi ñoäng baèng ñieän. Ñoäng cô ñieän khôûi ñoäng phaûi ñaûm baûo caùc yeâu caàu sau: ñuû coâng suaát ñeå khôûi ñoäng ñoäng cô ôû ñieàu kieän nhieät ñoä ñaõ ñònh; töï ñoäng ngaét sau khi ñoäng cô ñaõ noå; phaùt huy ñöôïc moâ men lôùn vôùi doøng ñieän nhoû nhaát. Ñoäng cô ñieän duøng ñeå khôûi ñoäng thöôøng laø ñoäng cô moät chieàu kích thích noái tieáp, vì loaïi naøy taïo ñöôïc moâ men lôùn hôn caû. Maùy khôûi ñoäng (Hình 9.9) coù theå ñöôïc chia thaønh 3 phaàn chính: moät ñoäng cô ñieän moät chieàu, boä phaän ñieàu khieån vaø cô caáu daãn ñoäng. Cô caáu daãn ñoäng coù nhieäm vuï gaøi baùnh raêng cuûa maùy khôûi ñoäng vaøo baùnh raêng treân baùnh ñaø cuûa ñoäng cô vaø ngaét daãn ñoäng khi ñoäng cô ñaõ noå. Boä phaän ñieàu khieån duøng ñeå caáp ñieän cho ñoäng cô khi caùc baùnh raêng ñaõ vaøo aên khôùp vaø ngaét ñieän khi ñoäng cô ñaõ noå. Hình 9.9 - Caáu taïo maùy khôûi ñoäng 1- Thaân; 2- Roâto; 3- Cuoän kích thích; 4- Choåi than; 5- Vít; 6- Baïc ñôõ; 7- Naép; 8- Maët bích; 9- Daây daãn; 10- Ty ñaåy; 11- Cuoän huùt cuûa rô le; 12- Cuoän giöõ cuûa rô le; 13- Loõi cuûa rô le; 14- Loø xo hoài vò; 15- Voû rô le; 16- Caàn gaït; 17- Voû maùy khôûi ñoäng; 18- Voøng chaën; 19- Long ñen; 20- Oáng chaën; 21- Baùnh raêng daãn ñoäng; 22- Khôùp moät chieàu; 23- Loø xo; 24- Oáng gaøi; 25- Voøng ñeäm; 26- Oå ñôõ trung gian; 27- Vaønh ngoaøi cuûa khôùp moät chieàu; 28- Bi ñuõa; 29- Loø xo; 30- Oáng tyø; 31- Voû khôùp moät chieàu; 32- Vaønh trong cuûa khôùp moät chieàu.
5. Trang bò ñieän ñoäng cô 189 Hình 9. 10 - Sô ñoà ñieän cuûa maùy khôûi ñoäng. 1- Maùy phaùt ñieän; 2- Khoaù ñieän; 3, 4, 5, 6- Rô le khôûi ñoäng; 7, 20- Caùc tieáp ñieåm; 8 Ñóa tieáp xuùc baèng ñoàng; 9- Thaân cuûa rô le huùt; 10, 11- Caùc cuoän daây; 12- Loõi saét; 13- Thanh gaït; 14- Khôùp moät chieàu; 15- Baùnh raêng; 16- Truïc; 17- Vaùnh raêng baùnh ñaø; 18- Roâto cuûa ñoäng cô khôûi ñoäng; 19- Cuoän kích. Khi ñoäng cô ñaõ noå, maùy phaùt baét ñaàu laøm vieäc vaø caáp ñieän tôùi moät ñaàu cuûa cuoän daây 21, ñaàu coøn laïi cuûa cuoän daây vaãn ñöôïc caáp ñieän töø aéc-quy. Nhö vaäy, ñoä cheânh aùp giöõa 2 ñaàu cuûa cuoän daây giaûm xuoáng laøm giaûm cuôøng ñoä doøng ñieän ñi qua noù, nghóa laø giaûm löïc huùt cuûa nam chaâm ñieän vaø tieáp ñieåm 6 bò môû, ngaét doøng ñieän caáp tôùi maùy khôûi ñoäng. Nhö vaäy, khi ñoäng cô noå thì maùy khôûi ñoäng cuõng ngöøng hoaït ñoäng. Ngoaøi ra, nhôø coù rô le khôûi ñoäng maø doøng ñieän caáp cho caùc cuoän huùt vaø giöõ cuûa maùy khôûi ñoäng khoâng ñi qua khoaù ñieän neân giaûm ñöôïc taûi cho khoaù naøy. 9.2.3. Heä thoáng ñaùnh löûa: a. Nguyeân lyù hoaït ñoäng vaø phaân loaïi: Ñoái vôùi caùc ñoäng cô xaêng, vieäc ñoát chaùy hoãn hôïp nhieân lieäu bò neùn trong buoàng ñoát ôû cuoái kyø neùn ñöôïc thöïc hieän nhôø tia löûa ñieän phaùt ra giöõa 2 ñieän cöïc cuûa neán ñaùnh löûa (bugi). Nhieäm vuï cuûa heä thoáng ñaùnh löûa chính laø taïo ñöôïc tia löûa ñieän naøy vaøo ñuùng thôøi ñieåm caàn thieát theo chu trình laøm vieäc cuûa ñoäng cô. Ñeå coù theå taïo ñöôïc tia löûa ñieän giöõa 2 ñieän cöïc cuûa bugi caàn phaûi coù ñieän aùp raát cao (tôùi 10 kV hoaëc lôùn hôn nöõa). Coù theå söû duïng moät soá phöông phaùp khaùc nhau ñeå coù theå taïo ñöôïc ñieän aùp cao nhö vaäy. Phoå bieán hôn caû treân caùc loaïi ñoäng cô ñoát trong laø 3 phöông phaùp sau: ñaùnh löûa baèng voâ laêng ma-nhe-tic, ñaùnh löûa baèng ma-nhe- toâ vaø ñaùnh löûa baèng aéc-quy. Phöông phaùp thöù nhaát ñöôïc söû duïng roäng raõi treân caùc loaïi moâ toâ, xe maùy. Phöông phaùp thöù hai ñöôïc söû duïng chuû yeáu treân caùc ñoäng cô xaêng tónh taïi côõ nhoû coù 1 hoaëc 2 xi lanh (chaïy maùy phaùt ñieän, maùy neùn khí, ) hoaëc treân caùc maùy lai duøng ñeå khôûi ñoäng ñoäng cô Diesel cuûa maùy keùo vaø caùc loaïi xe-maùy coâng trình. Caùc ñoäng cô oâtoâ hieän nay ñeàu söû duïng phöông phaùp ñaùnh löûa baèng aéc-quy.
6. Trang bò ñieän ñoäng cô 191 8 12 9 10 15 11 13 19 6 5 14 16 4 + 18 3 17 2 - 1 III IV II I Hình 9.11 - Sô ñoà nguyeân lyù cuûa heä thoáng ñaùnh löûa coù tieáp ñieåm 1- Bugi; 2- Tieáp ñieåm cuûa boä chia ñieän; 3- Con quay; 4- Boä phaän chia ñieän; 5- Cam cuûa boä ngaét doøng sô caáp; 6- Truïc cuûa giaù ñôõ maù vít ñoäng; 7- Boä ngaét doøng sô caáp; 8- Tuï ñieän; 9- Maù vít ñoäng; 10- Maù vít coá ñònh; 11- Cuoän thöù caáp cuûa boä bieán ñieän cao theá; 12- Boä bieán ñieän cao theá; 13- Cuoän sô caáp cuûa boä bieán ñieän cao theá; 14- Ñieän trôû phuï; 15- Khoaù ñieän; 16- Maùy phaùt; 17- Aéc-quy; 18- Maùy khôûi ñoäng; 19- Rô le ñieän aùp. Khi ngaét tieáp ñieåm thì doøng töï caûm xuaát hieän trong cuoän sô caáp 13 seõ naïp ñieän cho tuï 8, nhôø ñoù maø giaûm ñöôïc tia löûa ñieän giöõa caùc maù vít. Khi tieáp ñieåm ñoùng, tuï 8 phoùng ñieän qua cuoän sô caáp, doøng naøy ngöôïc vôùi doøng sô caáp neân noù laøm cho doøng sô caáp trieät tieâu vôùi toác ñoä nhanh hôn. Nhö vaäy, tuï ñieän goùp phaàn vaøo vieäc taêng ñieän aùp ñaùnh löûa treân cuoän thöù caáp. Doøng ñieän cao aùp töø cuoän thöù caáp cuûa boä bieán ñieän cao theá ñöôïc daãn tôùi con quay 3 cuûa boä chia ñieän. Con quay ñöôïc laép ngay treân ñaàu cuûa truïc cuûa cam ngaét doøng sô caáp vaø quay cuøng vôùi noù. Vaøo thôøi ñieåm ngaét doøng sô caáp (môû tieáp ñieåm) thì doøng cao aùp ñöôïc daãn qua thanh daãn treân con quay ñeå caáp tôùi moät trong caùc tieáp ñieåm 2 cuûa boä chia ñieän. Caùc tieáp ñieåm naøy ñöôïc noái vôùi caùc bugi trong caùc xi lanh cho neân khi doøng cao aùp ñöôïc daãn tôùi moät tieáp ñieåm naøo ñoù thì bugi töông öùng seõ phaùt tia löûa ñieän trong xi lanh ñeå ñoát chaùy hoãn hôïp nhieân lieäu trong buoàng ñoát. Caùc tieáp ñieåm cuûa boä chia ñieän phaûi ñöôïc noái vôùi caùc bugi theo ñuùng trình töï laøm vieäc (thöù töï noå) cuûa caùc xi lanh. Chaúng haïn, theo sô ñoà treân thì ñoäng cô coù 4 xi lanh vôùi caùc bugi töông öùng töø xi lanh soá moät cho tôùi xi lanh thöù töï laø I, II, III, IV. Nhö vaäy, thöù töï noå cuûa ñoäng cô laø I - II - IV - III.
7. Trang bò ñieän ñoäng cô 193 caáp giaûm xuoáng, luùc naøy ñieän trôû phuï ñieän trôû phuï nguoäi ñi vaø ñieän trôû cuûa noù giaûm xuoáng, nhôø ñoù maø doøng ñieän ñi qua cuoän sô caáp seõ ñöôïc taêng leân. Khi khôûi ñoäng ñoäng cô baèng maùy khôûi ñoäng thì doøng tieâu thuï cuûa ñoäng cô ñieän raát lôùn gaây suït aùp treân toaøn boä heä thoáng vaø tia löûa ñieän cuõng bò yeáu ñi. Ñeå khaéc phuïc hieän töôïng ñoù ngöôøi ta boá trí cô caáu noái taét ñieän trôû phuï khi khôûi ñoäng. Nhôø noù maø khi khôûi ñoäng cöôøng ñoä doøng ñieän trong cuoän sô caáp ñöôïc taêng leân vaø nghóa laø taêng ñöôïc ñoä maïnh cuûa tia löûa ñieän trong buoàng ñoát. Caùc ñoäng cô xaêng ñöôïc taét baèng caùch ngaét ñieän cuûa heä thoáng ñaùnh löûa. Vieäc naøy ñöôïc thöïc hieän nhôø moät khoaù ñieän (soá 15 treân Hình 9.11). Thoâng thöôøng khoaù ñieän ñaûm nhieäm caùc nhieäm vuï: khôûi ñoäng, duy trì ñieän ñaùnh löûa, ngaét ñieän ñaùnh löûa, duy trì caáp ñieän cho caùc heä thoáng ñieän treân xe nhö radio, heä thoáng thieát bò, ñoàng hoà baùo, heä thoáng chaån ñoaùn vaø thoâng tin veà traïng thaùi cuûa caùc cuïm treân xe, b. Caùc boä phaän chính cuûa heä thoáng ñaùnh löûa:  Neán ñaùnh löûa (bugi): laø boä phaän taïo tia löûa ñieän trong buoàng ñoát cuûa xi lanh ñeå ñoát chaùy nhieân lieäu. Noù bao goàm ñieän cöïc trung taâm (Hình 9.12) naèm trong loøng moät oáng söù caùch ñieän, beân ngoaøi oáng söù laø phaàn thaân cuûa bugi baèng kim loaïi. Ñoaïn cuoái cuûa thaân bugi coù ren ñeå baét vaøo naép maùy vaø cuoái cuøng laø ñieän cöïc aâm coù daïng moät thanh kim loaïi noái töø phaàn thaân bugi ra khu vöïc trung taâm. Khoaûng caùch giöõa caùc ñieän cöïc naèm trong khoaûng 0,5  1,1 mm. Ñaàu treân cuûa ñieän cöïc trung taâm laø nôi noái daây cao aùp daãn töø boä chia ñieän tôùi. Ngoaøi ra, phía trong bugi coù caùc gioaêng laøm kín vaø phía ngoaøi coù moät ñeäm baèng ñoàng ñeå traùnh khoâng cho khí töø trong xi lanh loït ra ngoaøi. Phaàn ñuoâi cuûa bugi tieáp xuùc vôùi hoãn hôïp khí ñoát (hôi nhieân lieäu - khoâng khí), khi hoãn hôïp naøy boác chaùy seõ Hình 9.12 – Caáu taïo bu-gi taïo neân nhieät ñoä raát cao ñoát noùng phaàn ñuoâi cuûa xöù caùch ñieän vaø caùc ñieän cöïc. Nhieät ñoä thích hôïp nhaát ñoái vôùi phaàn ñuoâi cuûa bugi laø 500  600C. Trong quaù trình chaùy, muoäi than baùm daàn leân khu vöïc ñuoâi cuûa bugi, tôùi moät luùc naøo ñoù caùc lôùp muoäi than naøy seõ laøm roø ñieän cao aùp töø ñieän cöïc trung taâm ra maùt, nghóa laø laøm giaûm ñoä maïnh cuûa tia löûa ñieän vaø gaây khoù khaên cho quaù trình baét chaùy cuûa nhieân lieäu. Nhöng, neáu nhieät ñoä ôû phaàn ñuoâi cuûa bugi ñuû lôùn (500  900C) thì muoäi than seõ bò ñoát chaùy vaø ñuoâi bugi luoân luoân saïch seõ. Tuy nhieân, neáu nhieät ñoä vöôït quaù 900C thì ñuoâi cuûa bugi trôû neân quaù noùng vaø coù theå trôû Bu-gi nguoäi Bu-gi noùng thaønh nguoàn baét löûa ñeå laøm nhieân lieäu boác chaùy tröôùc khi coù tia löûa ñieän. H×nh 9.13 - C¸c lo¹i bugi nguéi vµ nãng
8. Trang bò ñieän ñoäng cô 195 Caáu taïo cuûa boä bieán ñieän cao theá ñöôïc theå hieän treân Hình 9.14- b. Ngoaøi caùc boä phaän cô baûn nhö ñaõ neâu treân, noù coøn coù caùc lôùp caùch ñieän ñeå traùnh ñoaûn maïch. Giöõa cuoän sô caáp vaø voû boä bieán ñieän cao theá laø moät oáng theùp töø coù nhieäm vuï taïo maïch töø cho bieán theá. Ñeå taêng khaû naêng daãn nhieät, beân trong boä bieán ñieän cao theá ñöôïc ñoå ñaày daàu bieán theá. Phía döôùi caùc cuoän daây laø moät taám söù caùch ñieän, naép cuûa boä bieán ñieän cao theá cuõng ñöôïc laøm töø vaät lieäu caùch ñieän. Ngoaøi ra, treân boä bieán ñieän cao theá coøn coù boá trí ñieän trôû phuï.  Boä chia ñieän (delco): thöôøng ñöôïc boá trí trong cuøng moät cuïm vôùi boä ngaét doøng sô caáp, cuøng söû duïng chung moät truïc daãn ñoäng vaø ñöôïc goïi teân chung laø boä chia ñieän. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa caùc boä phaän ngaét doøng sô caáp vaø phaân chia doøng thöù caáp ñaõ ñöôïc trình baøy trong phaàn treân, keát caáu cuï theå cuûa moät boä chia ñieän ñöôïc moâ taû treân Hình 9.15. Hình 9.15 - Caáu taïo cuûa boä chia ñieän (delco) 1- Tieáp ñieåm baèng than; 2- Naép chia ñieän; 3- Laù ñoàng; 4- Con quay; 5- Cam; 6- Khoaù giöõ naép chia ñieän; 7- Ñóa ñoäng; 8- Cô caáu ñieàu chænh trò soá oác tan; 9- Baûng chia ñoä ñieàu chænh; 10- Giaù ñôõ boä ñieàu chænh; 11- Vít haõm; 12- Truïc daãn ñoäng; 13- Thaân chia ñieän ; 14- Coïc daãn ñieän vaøo; 15- Tuï ñieän; 16- Boä ñieàu chænh chaân khoâng; 17- Ñaàu truïc; 18- Thanh coù raõnh xieân; 19- Quaû vaêng; 20- Choát; 21- Loø xo; 22- Loø xo; 23- Maøng; 24- Thanh keùo; 25- Vít chænh khe hôû; 26- Vít ñònh vò.
9. Trang bò ñieän ñoäng cô 197 Hình 9.16 - Caùc boä phaän töï ñoäng ñieàu chænh goùc ñaùnh löûa sôùm  Boä ñieàu chænh goùc ñaùnh löûa sôùm baèng chaân khoâng coù nhieäm vuï ñieàu chænh goùc ñaùnh löûa sôùm theo taûi cuûa ñoäng cô. Caáu taïo cuûa boä ñieàu chænh chaân khoâng ñöôïc theå hieän treân caùc Hình 9.13 vaø 9.14. Boä phaän chính cuûa noù laø maøng 23 (Hình 9.15) ñöôïc ñaët trong moät voû baèng theùp. Phía traùi maøng laø loø xo 22 (Hình 9.15), coøn phía phaûi laø thanh ñoøn 24 noái maøng vôùi ñóa 7. Ñóa naøy ñöôïc goïi laø ñóa ñoäng vì noù coù theå quay ñöôïc treân moät ñóa coá ñònh nhôø moät oå bi (xem Hình 9.16). Ñóa coá ñònh ñöôïc noái cöùng vôùi voû cuûa boä chia ñieän, coøn ñóa ñoäng chính laø nôi laép boä tieáp ñieåm ngaét doøng sô caáp. Maøng 23 taïo thaønh 2 khoang, trong ñoù khoang coù loø xo ñöôïc noái vôùi hoïng huùt cuûa boä cheá hoaø khí coøn khoang kia thoâng vôùi khí trôøi. Nhö vaäy, khoang beân traùi seõ coù ñoä chaân khoâng töông ñöông vôùi ñoä chaân khoâng trong hoïng huùt cuûa ñoäng cô. Khi ñoäng cô hoaït ñoäng ôû taûi nhoû, böôùm ga môû nhoû, luùc naøy ñoä chaân khoâng ôû phía sau böôùm ga taêng leân huùt maøng veà phía traùi (theo Hình 9.15, hay xuoáng phía döôùi theo Hình 9.16) vaø thanh noái 24 seõ keùo ñóa ñoäng 7 quay ngöôïc chieàu quay cuûa cam ngaét doøng sô caáp. Khi ñoù caùc vaáu cam seõ ngaét tieáp ñieåm sôùm hôn, nghóa laø goùc ñaùnh löûa sôùm ñöôïc taêng leân.  Boä ñieàu chænh theo trò soá oáctan naèm ôû phía döôùi cuûa boä chia ñieän, noù bao goàm 2 taám: moät taám treân vaø moät taám döôùi. Taám döôùi 9 (Hình 9.15) coù caùc vaïch chia, ñöôïc coá ñònh vôùi thaân ñoäng cô baèng moät buloâng, coøn taám treân 10 ñöôïc baét chaët vôùi thaân cuûa boä chia ñieän baèng vít 11. Raõnh baét vít 11 ñöôïc khoeùt trong taám treân 10 coù daïng voøng cung, cho pheùp thaân cuûa boä chia ñieän coù theå quay töông ñoái so vôùi taám naøy. Ñieàu naøy caàn thieát cho vieäc ñaët löûa ban ñaàu. Taám treân 9 ñöôïc noái vôùi taám döôùi 10 nhôø moät thanh coù ren, vò trí töông ñoái giöõa 2 taám ñöôïc coá ñònh bôûi caùc eâcu 8. Caùc eâ cu naøy cho pheùp thay ñoåi vò trí töông ñoái giöõa thaân cuûa boä chia ñieän so vôùi truïc cuûa noù, nhôø ñoù maø coù theå ñieàu chænh ñöôïc goùc ñaùnh löûa sôùm tuyø theo trò soá oáctan cuûa loaïi nhieân lieäu söû duïng. c. Heä thoáng ñaùnh löûa baùn daãn: Heä thoáng ñaùnh löûa moâ taû treân ñaây hoaït ñoäng döïa treân vieäc ngaét doøng sô caáp cuûa boä bieán ñieän cao theá nhôø moät boä tieáp ñieåm, noù coù nhöõng haïn cheá nhaát ñònh. Thöù nhaát, laø trong heä thoáng naøy khoâng theå söû duïng doøng sô caáp lôùn ñeå taêng coâng suaát cuûa tia löûa ñieän, bôûi vì
10. Trang bò ñieän ñoäng cô 199 S.®.® + Ñieåm ñoùng transitor 0 - TÝn hiÖu ®iÒu khiÓn Hình 9.18 - Boä phaän phaùt tín hieäu ñieàu khieån ñaùnh löûa Treân ñaây chæ laø moät ví duï cuûa boä phaän phaùt tín hieäu ñieàu khieån ñaùnh löûa. Treân thöïc teá toàn taïi raát nhieàu daïng khaùc, nhöng chuùng ñeàu coù chung moät nguyeân lyù laø saûn sinh ra xung ñieän ñeå ñieàu khieån transistor cuûa boä ngaét doøng sô caáp.  Boä phaän ngaét doøng sô caáp (Igniter) coù nhieäm vuï löu thoâng doøng sô caáp vaø ngaét noù vaøo thôøi ñieåm caàn thieát ñeå taïo ñieän aùp cao ôû cuoän thöù caáp. Sô ñoà toái giaûn cuûa moät boä ngaét doøng sô caáp ñöôïc theå hieän treân Hình 9.19. Noù bao goàm moät transistor vaø 2 ñieän trôû R1 vaø R2. Khi ñoäng cô hoaït ñoäng boä phaän phaùt tín hieäu seõ phaùt nhöõng tín hieäu coù daïng nhö treân. Khi ñieän aùp cuûa cuoän daây ñieàu khieån laø döông thì noù seõ ñöôïc coäng vôùi ñieän aùp cuûa aéc-quy tai ñieåm P (Hình 9.19 - a) vaø laøm taêng ñieän aùp taïi ñieåm Q tôùi ñieän aùp môû cuûa transistor. Luùc naøy transistor môû vaø cho pheùp doøng ñieän sô caáp ñi qua noù töø C sang E vaø ñi ra maùt. Khi ñieän aùp cuûa tín hieäu ñieàu khieån laø aâm (Hình 9.19 - b) thì doøng ñieän naøy coù xu höôùng trieät tieâu doøng ñieän cuûa aéc-quy neân ñieän aùp taïi ñieåm Q giaûm xuoáng tôùi möùc laøm transistor ñoùng laïi vaø doøng ñieän sô caáp bò ngaét ñoät ngoät. Ñaây chính laø thôøi ñieåm xuaát hieän doøng cao aùp trong cuoän thöù caáp cuûa boä bieán ñieän cao theá. Nhö vaäy thôøi ñieåm ñaùnh löûa chính laø thôøi ñieåm khi tín hieäu chuyeån töø phaàn ñieän aùp döông sang ñieän aùp aâm. Hình 9.19 - Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa boä phaän ngaét doøng sô caáp