Giáo trình Nguyên lý kinh tế học - Chương 2: Các lực lượng cung cầu thị trường

Nội dung text: Giáo trình Nguyên lý kinh tế học - Chương 2: Các lực lượng cung cầu thị trường

1. mỗi người chỉ có ảnh hưởng không đáng kể đến giá thị trường. Mỗi người bán kem chỉ có khả năng kiểm soát hạn chế đối với giá cả vì những người bán khác đang chào bán các sản phẩm tương tự. Người bán có ít lý do để bán với giá thấp hơn giá phổ biến trên thị trường, và nếu anh ta bán với giá cao hơn, người mua sẽ mua hàng ở nơi khác. Tương tự, không một người mua cá biệt nào có thể tác động tới giá kem vì mỗi người chỉ mua một lượng nhỏ. Trong chương này chúng ta sẽ tìm hiểu xem người mua và người bán tương tác với nhau như thế nào trên thị trường cạnh tranh. Chúng ta sẽ nghiên cứu xem các lực lượng cung cầu quyết định lượng hàng hóa bán ra và giá của nó như thế nào. Sự cạnh tranh: hoàn hảo và không hoàn hảo Trong chương này chúng ta giả định rằng các thị trường có tính cạnh tranh hoàn hảo. Thị trường cạnh tranh hoàn hảo được định nghĩa là những thị trường có hai đặc tính quan trọng nhất: (1) tất cả hàng hóa được chào bán là những hàng hóa như nhau, và (2) người mua và người bán nhiều đến mức không có người bán hoặc người mua cá biệt nào có thể tác động tới giá thị trường. Vì người bán và người mua trên thị trường cạnh tranh hoàn hảo phải chấp nhận giá do thị trường quyết định, cho nên họ được coi là người nhận giá. Có một số thị trường trong đó giả định về sự cạnh tranh hoàn hảo hoàn toàn đúng. Chẳng hạn trên thị trường lúa mỳ có hàng ngàn nông dân bán lúa mỳ và hàng triệu người tiêu dùng sử dụng lúa mỳ và sản phẩm làm từ lúa mỳ. Vì không có người bán và người mua cá biệt nào tác động được tới giá lúa mỳ, nên mọi người đều coi giá lúa mỳ là cho trước. Tuy nhiên, không phải mọi hàng hóa và dịch vụ đều được bán trên các thị trường cạnh tranh hoàn hảo. Một số thị trường chỉ có một người bán và người bán này quy định giá cả. Người bán này được gọi là nhà độc quyền. Chẳng hạn, công ty truyền hình cáp trong thị trấn của bạn có thể là một nhà độc quyền. Người dân trong thị trấn của bạn có thể chỉ có một công ty truyền hình cáp để họ mua dịch vụ này. Một số thị trường nằm giữa hai trường hợp cực đoan là cạnh tranh hoàn hảo và độc quyền. Một dạng thị trường trong số đó, cái được gọi là thị trường độc quyền nhóm, chỉ có một ít người bán không phải lúc nào cũng cạnh tranh mạnh mẽ với nhau. Các tuyến bay là một ví dụ. Nếu mỗi tuyến bay giữa hai thành phố chỉ được hai hay ba hãng hàng không phục vụ, các hãng này có thể tránh cạnh tranh quá khốc liệt để giữ cho giá cả ở mức cao. Một dạng khác của thị trường là cạnh tranh độc quyền: nó bao gồm nhiều người bán, mỗi người chào bán một sản phẩm hơi khác so với sản phẩm của người khác. Vì sản phẩm không hoàn toàn giống nhau, nên mỗi người bán có một khả năng nào đó trong việc định giá cho sản phẩm của mình. Một ví dụ là ngành phần mềm máy tính. Nhiều chương trình soạn thảo văn bản cạnh tranh với nhau, nhưng không có chương trình nào hoàn toàn giống nhau và vì vậy chúng có giá riêng. Mặc dù thị trường mà chúng ta quan sát được trên thế giới rất đa dạng, nhưng chúng ta bắt đầu bằng việc nghiên cứu thị trường cạnh tranh hoàn hảo. Thị trường cạnh tranh hoàn hảo là dạng thị trường dễ phân tích nhất. Hơn nữa, vì trên hầu hết các thị trường đều có một mức độ cạnh tranh nào đó, nên nhiều bài học mà chúng ta có được khi nghiên cứu cung và cầu trong điều kiện cạnh tranh hoàn hảo có thể vận dụng vào các thị trường phức tạp hơn. Kiểm tra nhanh: Thị trường là gì? Khái niệm thị trường cạnh tranh hàm ý gì? CẦU Chúng ta bắt đầu công trình nghiên cứu thị trường của mình bằng cách xem xét hành vi của người mua. Trong phần này, chúng ta sẽ xem xét các yếu tố quyết định lượng cầu về một NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 2 – Các lực lượng cung cầu thị trường 1
2. nhiên, các nhà kinh tế chú ý phân tích xem điều gì xảy ra khi thị hiếu thay đổi. Kỳ vọng. Kỳ vọng của bạn về tương lai có thể tác động tới cầu hiện tại của bạn về hàng hóa và dịch vụ. Chẳng hạn, nếu dự kiến kiếm được nhiều thu nhập hơn trong tháng tới, bạn có thể sẵn sàng hơn trong việc chi tiêu một phần tiền tiết kiệm hiện tại để mua kem. Ví dụ khác là nếu dự kiến giá kem ngày mai sẽ giảm, bạn có thể không sẵn sàng mua một cốc kem với giá hiện tại Biểu cầu và đường cầu Chúng ta đã nhận thấy rằng nhiều biến số quyết định lượng kem mà một cá nhân có cầu. Hãy tưởng tượng ra rằng chúng ta giữ cho tất cả các biến số này không đổi trừ một biến số là giá cả. Chúng ta hãy xét xem giá cả tác động tới lượng cầu về kem như thế nào. Giá một cốc kem Lượng cầu về kem 0,00 đô la 12 0,50 10 1,00 8 1.50 6 2,00 4 2,50 2 3,00 0 Bảng 1. Biểu cầu của Catherine. Biểu cầu chỉ ra lượng cầu tại mỗi mức giá. Bảng 1 cho biết số cốc kem mà Catherine mua mỗi tháng tại các mức giá kem khác nhau. Nếu kem được cung cấp miễn phí, Catherine sẽ ăn 12 cốc. Với giá 0,50 đô la một cốc, Catherine mua 10 cốc. Khi giá tiếp tục tăng lên, cô mua ngày càng ít kem hơn. Khi mức giá bằng 3đô la, Catherine không mua một cốc kem nào cả. Bảng 1 là một biểu cầu, tức một bảng chỉ ra mối quan hệ giữa giá của một hàng hóa và lượng cầu. (Các nhà kinh tế sử dụng từ biểu vì bảng này có các cột con số song song với nhau như một biểu ghi giờ tầu chạy). Giá kem 3.00 2.50 2.00 1.50 1.00 0,50 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Lượng kem Hình 1. Đường cầu của Catherine. Đường cầu này là đồ thị được vẽ bằng số liệu của bảng 1. Nó cho biết lượng cầu về một hàng hóa thay đổi như thế nào khi giá của nó thay đổi. Vì NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 2 – Các lực lượng cung cầu thị trường 1
3. lượng cầu của mọi người mua. Hình 2 vẽ các đường cầu tương ứng với những biểu cầu này. Hãy chú ý rằng chúng ta cộng các đường cầu cá nhân theo phương nằm ngang để có đường cầu thị trường. Nghĩa là để xác định tổng lượng cầu tại bất kỳ mức giá nào, chúng ta cũng cộng lượng cầu của các cá nhân xác định được trên trục hoành của đường cầu cá nhân. Vì quan tâm tới việc phân tích phương thức vận hành của thị trường, nên chúng ta thường sử dụng đường cầu thị trường. Đường cầu thị trường cho thấy tổng lượng cầu về một hàng hóa thay đổi như thế nào khi giá cả thay đổi. Cầu của Catherine Cầu của Nicholas Giá kem Giá kem 3.00 3.00 2.50 2.50 2.00 2.00 1.50 1.50 1.00 1.00 0,50 0,50 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 0 1 2 3 4 5 6 7 Lượng kem Giá kem Cầu thị trường 3.00 2.50 2.00 1.50 1.00 0,50 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Lượng kem Hình 2. Cầu thị trường là tổng cầu của các cá nhân. Đường cầu của một thị trường được xác định bằng cách cộng theo phương nằm ngang tất cả các đường cầu cá nhân. Tại mức giá bằng 2 đô la, Catherine muốn mua 4 cốc kem và Nicholas muốn mua 3 cốc kem. Lượng cầu trên thị trường tại mức giá này bằng 7 cốc kem. NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 2 – Các lực lượng cung cầu thị trường 1
4. trong các yếu tố khác này thay đổi, đường cầu sẽ dịch chuyển. NGHIÊN CỨU TÌNH HUỐNG: HAI CÁCH ĐỂ CẮT GIẢM LƯỢNG CẦU VỀ THUỐC LÁ Các nhà hoạch định chính sách thường muốn giảm bớt số người hút thuốc. Có hai cách mà chính sách có thể sử dụng để đạt được mục tiêu này. Một cách để giảm bớt người hút thuốc là làm dịch chuyển đường cầu về thuốc lá và các sản phẩm thuốc lá khác. Các thông báo của nhà nước, cảnh báo bắt buộc về tác hại đối với sức khỏe trên bao thuốc lá và cấm quảng cáo thuốc lá trên ti vi là những chính sách nhằm cắt giảm lượng cầu về thuốc lá tại mọi mức giá. Nếu thành công, các chính sách này làm dịch đường cầu về thuốc lá sang trái, như trong phần (a) của hình 4. Một cách khác là các nhà hoạch định chính sách có thể làm tăng giá thuốc lá. Chẳng hạn, nếu chính phủ đánh thuế vào việc sản xuất thuốc lá và các công ty thuốc lá tìm cách chuyển phần lớn khoản thuế này cho người tiêu dùng dưới dạng giá cả cao hơn. Giá cao hơn khuyến khích mọi người cắt giảm số điếu thuốc lá mà họ hút. Trong tình huống này, lượng thuốc lá giảm đi không biểu thị sự dịch chuyển của đường cầu. Thay vào đó, nó biểu thị sự di chuyển dọc theo đường cầu cũ tới một điểm có giá cao hơn và lượng thấp hơn như trong phần (b) của hình 4. Lượng hút thuốc phản ứng như thế nào đối với những thay đổi trong giá thuốc lá? Các nhà kinh tế đã tìm cách trả lời câu hỏi này bằng cách nghiên cứu xem điều gì xảy ra khi thuế thuốc lá thay đổi. Họ phát hiện ra rằng khi giá thuốc lá tăng 10 phần trăm, lượng cầu về thuốc lá giảm 4 phần trăm. Thanh thiếu niên đặc biệt nhạy cảm với giá thuốc lá: 10 phần trăm tăng giá làm cho lượng hút thuốc của thanh thiếu niên giảm 12 phần trăm. (a) Sự dịch chuyển của đường cầu Giá thuốc lá Chính sách cản trở sự hút thuốc làm dịch chuyển đường cầu sang trái 2 B A D1 D2 0 10 20 Lượng thuốc lá b) Sự di chuyển dọc theo đường cầu Giá thuốc lá Thuế làm tăng giá thuốc lá C gây ra sự di chuyển dọc 4 theo đường cầu 2 A D1 0 10 20 Lượng thuốc lá NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 2 – Các lực lượng cung cầu thị trường 1
5. nhau như bột kem, đường, hương liệu, máy làm kem, nhà xưởng và lao động của người công nhân để trộn các chất với nhau và vận hành máy móc. Khi giá của một trong các đầu vào này tăng, việc sản xuất kem trở nên ít có lãi hơn và doanh nghiệp của bạn cung ứng ít kem hơn. Nếu giá các đầu vào tăng mạnh, bạn có thể quyết định đóng cửa doanh nghiệp và không cung ứng một cốc kem nào. Như vậy, cung về một hàng hóa có mối quan hệ nghịch với giá các đầu vào được sử dụng để sản xuất ra hàng hóa đó. Công nghệ. Công nghệ để chuyển các đầu vào thành kem là một yếu tố khác quyết định cung. Chẳng hạn việc sáng chế ra máy làm kem được cơ khí hóa đã làm giảm đáng kể lượng lao động cần thiết để sản xuất kem. Nhờ cắt giảm chi phí của doanh nghiệp, tiến bộ công nghệ làm tăng lượng cung về kem. Kỳ vọng. Lượng kem bạn cung ứng hôm nay có thể phụ thuộc vào kỳ vọng của bạn về tương lai. Chẳng hạn, nếu dự kiến giá kem sẽ tăng trong tương lai, bạn sẽ chuyển một phần sản lượng vào kho và hôm nay bạn cung ứng ít hơn ra thị trường. Biểu cung và đường cung Chúng ta hãy phân tích xem lượng cung thay đổi cùng với giá cả như thế nào khi giữ cho giá đầu vào, công nghệ và kỳ vọng không thay đổi. Bảng 4 chỉ ra lượng cung do Ben, một người bán kem, cung ứng tại các mức giá kem khác nhau. Với mức giá dưới 1 đô la, Ben không cung ứng một cốc kem nào cả. Khi giá cả tăng lên, anh ta cung cấp lượng kem ngày càng lớn hơn. Bảng này được gọi là biểu cung. Giá một cốc kem Lượng cung về kem (cốc) 0,00 đô la 0 0,50 0 1,00 1 1.50 2 2,00 3 2,50 4 3,00 5 Bảng 4. Biểu cung của Ben. Biểu cung chỉ ra lượng cung tại mỗi mức giá. Biểu cung là một bảng chỉ ra mối quan hệ giữa giá của một hàng hóa và lượng cung. Hình 5 vẽ đồ thị mô tả mối quan hệ giữa lượng cung về kem và giá cả. Đường gắn giá cả với lượng cung được gọi là đường cung. Đường cung dốc lên vì, nếu các yếu tố khác không thay đổi, giá cả cao hơn hàm ý lượng cung lớn hơn. Giá kem $3.00 2.50 2.00 1.50 1.00 0.50 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Lượng kem NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 2 – Các lực lượng cung cầu thị trường 1
6. Cung của Ben Cung của Jerry Giá kem Giá kem 3.00 3.00 2.50 2.50 2.00 2.00 1.50 1.50 1.00 1.00 0,50 0,50 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Lựợng kem 0 1 2 3 4 5 6 7 Lượng kem Cung thị trường Giá kem 3.00 2.50 2.00 1.50 1.00 0,50 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Lượng kem Hình 6. Cung của thị trường là tổng các mức cung cá nhân. Đường cung của một thị trường được xác định bằng cách cộng theo phương nằm ngang tất cả các đường cung cá nhân. Tại mức giá bằng 2 đô la, Ben cung 3 cốc kem và Jerry cung 4 cốc kem. Lượng cung trên thị trường tại mức giá này bằng 7 cốc kem. Sự dịch chuyển của đường cung Giả sử giá đường giảm. Sự thay đổi này ảnh hưởng tới cung về kem như thế nào? Vì đường là một đầu vào cho việc sản xuất kem, nên sự giảm giá của nó làm cho việc bán một lượng kem lớn có lãi. Điều này làm cho cung về kem tăng lên: tại bất kỳ mức giá nào, giờ đây người bán cũng sẵn sàng sản xuất lượng kem lớn hơn. Bởi vậy, đường cung về kem dịch chuyển sang phải. Khi có sự thay đổi trong bất kỳ yếu tố quyết định cung nào ngoài giá hàng hóa, đường cung đều dịch chuyển. Như hình 7 cho thấy, bất kỳ sự thay đổi nào làm tăng lượng cung tại mọi mức giá cũng làm cho đường cung dịch sang phải. Tương tự, bất kỳ sự thay đổi nào làm giảm lượng cung tại mọi mức giá cũng làm cho đường cung dịch sang trái. NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 2 – Các lực lượng cung cầu thị trường 1
7. một yếu tố nào đó làm dịch chuyển đường cung. Sự thay đổi giá bánh pizza có làm dịch chuyển đường cung này không? KẾT HỢP ĐƯỜNG CUNG VÀ ĐƯỜNG CẦU VỚI NHAU Sau khi đã phân tích cung và cầu biệt lập với nhau, bây giờ chúng ta kết hợp chúng lại để tìm hiểu xem chúng quyết định lượng hàng bán ra và giá cả trên một thị trường như thế nào. Trạng thái cân bằng Hình 8 vẽ đường cung và đường cầu của thị trường trên cùng một hệ trục toạ độ. Hãy chú ý rằng có một điểm mà tại đó đường cung và đường cầu cắt nhau; điểm này được gọi là trạng thái cân bằng của thị trường. Mức giá mà tại đó hai đường này cắt nhau được gọi là giá cân bằng và lượng được gọi là lượng cân bằng. Trong hình 8, giá cân bằng là 2 đô la một cốc kem và lượng cân bằng là 7 cốc kem. Giá kem Cung Giá cân bằng 2.00 Trạng thái cân bằng Lượng cân bằng Cầu 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Lượng kem Hình 8. Trạng thái cân bằng cung cầu. Trạng thái cân bằng được xác định khi đường cung và đường cầu cắt nhau. Tại mức giá cân bằng, lượng cung bằng lượng cầu. Trong trường hợp của chúng ta, giá cân bằng là 2 đô la: tại mức giá này, 7 cốc kem được cung ứng và 7 cốc kem có cầu Trong từ điển, từ trạng thái cân bằng được định nghĩa là một tình huống trong đó các lực lượng khác nhau cân bằng với nhau - và từ này cũng được dùng để mô tả trạng thái cân bằng của thị trường. Tại mức giá cân bằng, lượng hàng hóa mà người mua sẵn sàng và có khả năng mua đúng bằng lượng hàng hóa mà người bán sẵn sàng và có khả năng bán. Giá cân bằng đôi khi còn được gọi là giá làm cân bằng cung cầu, vì tại mức giá này, mọi người trên thị trường đều thỏa mãn: người mua đã mua được tất cả những thứ họ muốn mua, còn người bán đã bán được tất cả những thứ mà họ muốn bán. Hành động của người mua và người bán đương nhiên làm cho thị trường chuyển tới trạng thái cân bằng cung cầu. Để hiểu tại sao, chúng ta hãy xem xét điều gì xảy ra khi giá thị trường không bằng giá cân bằng. Trước hết chúng ta hãy giả sử giá thị trường nằm trên giá cân bằng như trong phần (a) của hình Tại mức giá 2,5 đô la một cốc kem, lượng hàng hóa được cung ứng (10 cốc kem) vượt quá lượng cầu (4 cốc kem). Thị trường có sự thặng dư về hàng hóa: các nhà cung cấp không NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 2 – Các lực lượng cung cầu thị trường 1
8. (10 cốc kem) vượt quá lượng cầu (4 cốc kem). Các nhà cung cấp tìm cách tăng mức bán ra bằng cách cắt giảm giá kem và điều này làm cho giá chuyển tới mức cân bằng. Trong phần (b), thị trường có sự thiếu hụt. Vì giá thị trường 1,5 đô la nằm ở dưới mức giá cân bằng, nên lượng cầu (10 cốc kem) vượt quá lượng cung (4 cốc kem). Vì có quá nhiều người mua tìm mua lượng hàng quá ít, nên các nhà cung cấp lợi dụng tình trạng thiếu hụt để tăng giá. Bởi vậy trong cả hai trường hợp, sự điều chỉnh của giá cả đều chuyển thị trường tới trạng thái cân bằng cung cầu. Ba bước để phân tích những thay đổi trong trạng thái cân bằng Cho đến nay chúng ta đã nhận thấy cung và cầu cùng nhau quyết định trạng thái cân bằng thị trường như thế nào và đến lượt nó, trạng thái cân bằng này lại quyết định giá và lượng hàng hóa mà người mua muốn mua và người bán muốn sản xuất ra. Dĩ nhiên, giá và lượng cân bằng phụ thuộc vào vị trí của đường cung và đường cầu. Khi một biến cố nào đó làm dịch chuyển một trong hai đường này, trạng thái cân bằng trên thị trường sẽ thay đổi. Việc phân tích sự thay đổi như vậy được gọi là phương pháp so sánh tĩnh vì nó liên quan đến việc so sánh hai trạng thái tĩnh - trạng thái cân bằng cũ và trạng thái cân bằng mới. 1. Xác định xem sự kiện xảy ra tác động tới đường cung, đường cầu (hoặc có thể cả hai). 2. Xác định hướng dịch chuyển của các đường 3. Sử dụng đồ thị cung cầu để xác định xem sự dịch chuyển tác động tới trạng thái cân bằng như thế nào. Bảng 7. Chương trình ba bước trong quá trình phân tích những thay đổi của trạng thái cân bằng. Khi phân tích cách thức tác động của một sự kiện nào đó tới thị trường, chúng ta tiến hành theo ba bước. Thứ nhất, chúng ta xác định xem sự kiện xảy ra tác động tới đường cung, đường cầu hoặc cả hai (trong một số tình huống). Thứ hai, chúng ta xác định xem các đường này dịch chuyển sang phải hay sang trái. Thứ ba, chúng ta sử dụng đồ thị cung cầu để kiểm tra xem sự dịch chuyển tác động tới giá và lượng cân bằng như thế nào. Bảng 7 tóm tắt các bước này. Để hiểu cách sử dụng bản “thực đơn” này, chúng ta hãy xem xét các sự kiện khác nhau có thể tác động tới thị trường kem. Ví dụ: Sự thay đổi của cầu. Giả sử vào một mùa hè thời tiết rất oi bức. Sự kiện này ảnh hưởng tới thị trường kem như thế nào? Để trả lời câu hỏi này, chúng ta hãy tiến hành theo ba bước đã nói ở trên. 1. Thời tiết oi bức ảnh hưởng tới đường cầu bằng cách làm thay đổi thị hiếu về kem. Nghĩa là thời tiết làm thay đổi lượng kem mà mọi người muốn mua tại mọi mức giá. Đường cung không thay đổi vì thời tiết không trực tiếp tác động tới các doanh nghiệp bán kem. 2. Vì thời tiết làm cho mọi người muốn ăn kem nhiều hơn, nên đường cầu dịch chuyển về bên phải. Hình 10 biểu thị sự gia tăng trong cầu này dưới dạng sự dịch chuyển của đường cầu từ D1 đến D2. Sự dịch chuyển này chỉ ra rằng lượng cầu về kem cao hơn tại mọi mức giá. 3. Như hình 10 cho thấy, sự gia tăng cầu làm tăng giá cân bằng từ 2 lên 2,5 đô la và lượng cân bằng từ 7 lên 10. Nói cách khác, thời tiết nóng làm tăng giá kem và lượng kem bán ra. NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 2 – Các lực lượng cung cầu thị trường 1
9. giá. Đường cầu không thay đổi vì trận động đất không trực tiếp làm thay đổi lượng kem mà mọi người muốn mua. 2. Đường cung dịch chuyển về bên trái vì tổng số kem mà các doanh nghiệp mong muốn và có khả năng bán ra giảm tại mọi mức giá. Hình 11 biểu thị sự suy giảm của cung này dưới dạng sự dịch chuyển của đường cung từ S1 đến S2. 3. Như hình 11 cho thấy, sự dịch chuyển của đường cung làm tăng giá cân bằng từ 2 lên 2,5 đô la và làm giảm lượng cân bằng từ 7 xuống chỉ còn 4 cốc kem. Do trận động đất, giá kem tăng và lượng kem bán ra giảm. 1. Một trận động đất Giá kem S2 làm giảm cung về Trạng thái cân kem bằng mới S 1 2.50 2.00 Trạng thái cân bằng ban đầu 2. gây ra mức giá cao hơn Cầu 0 4 7 Lượng kem 3. và lượng hàng bán ra thấp hơn Hình 11. Sự suy giảm của cung ảnh hưởng đến trạng thái cân bằng như thế nào. Một biến cố làm giảm lượng cung tại mọi mức giá sẽ làm dịch chuyển đường cung sang trái. Giá cân bằng tăng trong khi lượng cân bằng giảm. Trong ví dụ của chúng ta, vụ động đất làm cho người bán cung ít kem hơn. Đường cung dịch chuyển từ S1 tới S2, làm cho giá cân bằng tăng từ 2 lên 2,5 đô la và lượng cân bằng giảm từ 7 cốc kem xuống chỉ còn 4 cốc kem Ví dụ: sự thay đổi của cả cung và cầu. Bây giờ chúng ta giả sử thời tiết oi bức và trận động đất đồng thời xảy ra. Để phân tích tác động tổng hợp của cả hai sự kiện này, chúng ta vẫn tuân thủ quy tắc ba bước của mình. 1. Chúng ta nhận định rằng cả hai đường đều dịch chuyển. Thời tiết oi bức tác động tới đường cầu vì nó làm thay đổi lượng kem mà các hộ gia đình muốn mua tại mọi mức giá cho trước. Đồng thời, trận động đất làm thay đổi đường cung vì nó làm thay đổi lượng kem mà các doanh nghiệp muốn bán tại mọi mức giá cho trước. 2. Hai đường dịch chuyển theo hướng giống như trong phân tích trên đây của chúng ta: đường cầu dịch sang phải và đường cung dịch sang trái. Hình 12 minh họa cho sự dịch chuyển này. NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 2 – Các lực lượng cung cầu thị trường 1
10. Không có sự thay đổi Sự gia tăng của cung Sự giảm sút của cung của cung Không có sự thay đổi P như cũ P giảm P tăng của cầu Q như cũ Q tăng Q giảm Sự gia tăng của cầu P tăng P không rõ ràng P tăng Q tăng Q tăng Q không rõ ràng Sự giảm sút của cầu P giảm P giảm P không rõ ràng Q giảm Q không rõ ràng Q giảm Bảng 8. Điều gì xảy ra đối với giá và lượng khi đường cung hoặc đường cầu dịch chuyển. Kiểm tra nhanh. Hãy phân tích xem điều gì xảy ra đối với thị trường bánh pizza nếu giá cà chua tăng. Hãy phân tích xem điều gì xảy ra đối với thị trường bánh pizza nếu giá bánh hambuger giảm. KẾT LUẬN: GIÁ CẢ PHÂN BỔ NGUỒN LỰC NHƯ THẾ NÀO? Chương này đã phân tích cung và cầu trong một thị trường duy nhất. Mặc dù phần trình bày của chúng ta tập trung vào thị trường kem, nhưng những bài học thu được ở đây cũng có thể áp dụng cho hầu hết các thị trường khác. Mỗi khi đến cửa hàng mua một cái gì đó, bạn đóng góp vào cầu về nó. Khi tìm việc làm, bạn đóng góp vào mức cung về dịch vụ lao động. Vì cung và cầu là hiện tượng kinh tế rộng khắp như thế, nên mô hình cung cầu là một công cụ phân tích mạnh mẽ. Chúng ta sẽ sử dụng mô hình này nhiều lần trong các chương sau. Một trong Mười Nguyên lý của kinh tế học trình bày trong chương 1 là: thị trường thường là cách tốt để tổ chức hoạt động kinh tế. Cho dù còn quá sớm để đánh giá xem các kết cục của thị trường tốt hay xấu, song trong chương này chúng ta đã bắt đầu nhận thức được phương thức vận hành của thị trường. Trong mọi hệ thống kinh tế, nguồn lực cần được phân bổ cho các mục đích sử dụng khác nhau. Nền kinh tế thị trường điều khiển các lực lượng cung cầu để đạt được mục tiêu này. Cung và cầu cùng nhau quyết định giá của nhiều hàng hóa và dịch vụ khác nhau trong nền kinh tế; và đến lượt nó, giá cả lại là tín hiệu để định hướng sự phân bổ các nguồn lực kinh tế. Chẳng hạn chúng ta hãy xem việc phân bổ đất đai ở bãi biển. Vì đất đai có hạn, nên không phải ai cũng được thưởng thức thú vui xa xỉ là sống trên bãi biển. Ai sẽ nhận được nguồn lực này? Câu trả lời là: ai sẵn sàng và có khả năng trả giá cho nó. Giá của đất đai ở bãi biển điều chỉnh cho đến khi lượng cầu về đất đai đúng bằng lượng cung. Vì vậy, trong nền kinh tế thị trường, giá cả là cơ chế phân phối các nguồn lực khan hiếm. Tương tự, giá cả quyết định ai sản xuất hàng hóa nào và sản xuất bao nhiêu. Chẳng hạn chúng ta hãy xem xét công việc trồng trọt. Vì chúng ta cần thức ăn để sống và vấn đề quan trọng là phải có một số người trồng trọt. Cái gì quyết định ai là trồng trọt và ai không? Trong xã hội tự do, không có cơ quan chính phủ nào đưa ra quyết định này và đảm bảo một lượng cung thực phẩm phù hợp. Thay vào đó, việc phân bổ lao động cho các nông trại được tiến hành trên cơ sở các quyết định của hàng triệu người về việc làm. Hệ thống phi tập trung này hoạt động tốt là vì quyết định của mọi người phụ thuộc vào giá cả. Giá thực phẩm và tiền NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 2 – Các lực lượng cung cầu thị trường 1
11. CÁC THUẬT NGỮ CƠ BẢN Đường cung Supply curve Biểu cầu Demand schedule Biểu cung Supply schedule Giá cân bằng Equilibrium price Hàng bổ sung Complement Hàng cấp thấp Inferior good Hàng hóa thông thường Normal good Hàng thay thế Substitute Lượng cân bằng Equilibrium quantity Lượng cầu Quantity demanded Lượng cung Quantity supplied Luật cầu Law of demand Luật cung Law of supply Những cái khác không thay đổi Ceteris paribus Quy luật cung cầu Law of demand and supply Sự thặng dư Surplus Sự thiếu hụt Shortage Thị trường cạnh tranh Competitive market Thị trường Market Trạng thái cân bằng Equilibrium NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 2 – Các lực lượng cung cầu thị trường 1