Bài giảng Đo lường hình học (phần cơ bản) - Chương 2: Cách ghi dung sai kích thước và lắp ghép

Nội dung text: Bài giảng Đo lường hình học (phần cơ bản) - Chương 2: Cách ghi dung sai kích thước và lắp ghép

1. Phoøng thí nghieäm ño löôøng – Khoa cô khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) Ñoä lôùn cuûa chöõ soá theå hieän trò soá sai leäch giôùi haïn nhoû hoaëc baèng ñoä lôùn cuûa chöõ soá kích thöôùc danh nghóa Thí duï: 0,1 32 0,2 Neáu moät sai leäch giôùi haïn baèng khoâng thì chæ ghi soá “0” hoaëc khoâng ghi Thí duï: 0 32 0,2 32 0,2 - Neáu dung sai ñoái xöùng so vôùi kích thöôùc danh nghóa, thì ghi trò soá cuûa caùc sai leäch giôùi haïn vôùi daáu ôû phía tröôùc, khi ñoù ñoä lôùn cuûa chöõ soá sai leäch giôùi haïn baèng ñoä lôùn cuûa chöõ soá kích thöôùc danh nghóa. Thí duï: 32 0,1 - Caùc kích thöôùc giôùi haïn ñöôïc theå hieän baèng kích thöôùc giôùi haïn lôùn nhaát ôû phía treân vaø kích thöôùc giôùi haïn nhoû nhaát ghi ôû phía döôùi. Thí duï: 32,198 32,195 - Neáu moät kích thöôùc chæ coù moät giôùi haïn nhoû nhaát hoaëc lôùn nhaát, thì ghi chöõ “min” hoaëc chöõ “max” sau chöõ soá kích thöôùc ñoù. Thí duï : 30,5 min - Neáu hai phaàn cuûa moät beà maët coù cuøng moät kích thöôùc danh nghóa, nhöng coù dung sai khaùc nhau, thì duøng neùt lieàn maûnh laøm ñöôøng phaân caùch vaø ghi kích thöôùc rieâng cho töøng phaàn. Khoâng keû ñöôøng phaân caùch qua vuøng gaïch gaïch cuûa maët caét (Hình 2.1). 25 25 a/ b/ Hình 2.1 2.3. CAÙCH GHI DUNG SAI KÍCH THÖÔÙC TREÂN BAÛN VEÕ LAÉP - Moät kích thöôùc cuûa moái gheùp coù dung sai goàm caùc thaønh phaàn nhö sau: a. Kích thöôùc danh nghóa cuûa truïc vaø loã 17
2. Phoøng thí nghieäm ño löôøng – Khoa cô khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) Neáu trò soá sai leäch cuûa kích thöôc goùc laø moät soá giaây, thì tröôùc soá giaây naøy phaûi ghi " 000' " thí duï: 60010'  000'30''. Cho pheùp duøng soá thaäp phaân cuûa ñoä ñeå ghi kích thöôùc goùc Thí duï: 15,50 0,250 ; 15,250 14,750 2.5. DUNG SAI HÌNH DAÙNG VAØ VÒ TRÍ BEÀ MAËT Ñeå ñaûm baûo tính laép laãn cuûa chi tieát, ngoaøi yeâu caàu veà ñoä chính xaùc kích thöôùc ra, coøn coù ñoä chính xaùc hình daùng hình hoïc vaø ñoä chính xaùc vò trí beà maët cuûa chi tieát. Ñoä chính xaùc hình vaø vò trí beà maët ñöôïc bieåu thò baèng dung sai hình daïng vaø dung sai vò trí beà maët. Dung sai hình daùng laø dung sai cuûa beà maët thöïc cuûa chi tieát so vôùi beà maët hình hoïc lyù töôûng (beà maët xaùc ñònh bôûi caùc kích thöôùc treân baûn veõ). Dung sai vò trí laø dung sai vò trí danh nghóa cuûa beà maët (ñöôøng truïc hay maët phaúng ñoái xöùng) so vôùi chuaån, hay dung sai vò trí danh nghóa giöõa caùc beà maët cuûa chi tieát. Vò trí danh nghóa ñöôïc xaùc ñònh bôûi kích thöôùc danh nghóa giöõa caùc beà maët ñöôïc khaûo saùt. 2.5.1. Quy dònh chung Dung sai hình daùng vaø vò trí ñöôïc ghi baèng kí hieäu vaø trò soá treân caùc hình bieåu dieãn hoaëc ghi baèng lôøi vaên trong caùc yeâu caàu kyõ thuaät cuûa baûn veõ theo TCVN 5906 : 1995 Dung sai hình daùng vaø vò trí. Tieâu chuaån naøy phuø hôïp vôùi tieâu chuaån quoác teá ISO 1101 : 1993 Technical drawings Tolerances of form, orientation, location and run-out. - Dung sai hình daùng vaø vò trí chæ ñöôïc ghi ôû choã caàn thieát cuûa chi tieát, nhaèm ñaûm baûo chöùc naêng vaø tính ñoåi laãn cuûa chi tieát. - Khi chæ dung sai kích thöôùc, dung sai naøy ñaõ bao haøm caû dung sai hình daùng vaø vò trí. - Neáu phaïm vi dung sai hình daùng vaø vò trí khaùc vôùi pham vi dung sai kích thöôùc cuûa moät yeáu toá, thì caàn phaûi ghi dung sai hình daùng vaø vò trí cuûa yeáu toá ñoù. - Dung sai hình daùng vaø vò trí ñöôïc ghi ngay caû khi khoâng ghi dung sai kích thöôùc. - Caùc chæ daãn veà dung sai hình daïng vaø vò trí khoâng nhaát thieát bao goàm caùc chæ daãn veà phöông phaùp gia coâng, ño löôøng hay ñieàu chænh. - Dung sai hình daùng vaø vò trí cuûa moät yeáu toá hình hoïc (ñieåm, ñöôøng, maët hay maët phaúng ñoái xöùng, ) xaùc ñònh mieàn chöùa yeáu. - Yeáu toá ñöôïc quy ñònh dung sai coù theå coù hình daïng hay höôùng baát kyø ôû trong mieàn dung sai, tröø tröôøng hôïp ñaõ coù chæ daãn trong phaàn chuù thích. 19
3. Phoøng thí nghieäm ño löôøng – Khoa cô khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) Neáu khung chöõ nhaät khoâng theå noái ñöôïc vôùi caùc yeáu toá chuaån, thì duøng chöõ hoa ñeå ghi kyù hieäu chuaån (hình 2.10), chöõ hoa ñoù ñöôïc ghi trong khung chöõ nhaät lieân quan. Duøng caùc chöõ hoa khaùc nhau ñeå kyù hieäu caùc chuaån khaùc nhau. A A Hình 2.10 - Neáu hai yeáu toá coù vai troø nhö nhau thì khoâng ghi chuaån (hình 11a) - Neáu caàn ghi dung sai cho moät ñoä daøi xaùc ñònh, thì kích thöôùc ñoä daøi ñoù ñöôïc ghi sau trò soá dung sai vaø phaân caùch baèng moät gaïch nghieâng(hình 11b). - Neáu dung sai ñoä daøi giôùi haïn nhoû hôn vaø cuøng loaïi vôùi dung sai ñoä daøi toaøn boä, thì dung sai ñoä daøi giôùi haïn ñöôïc ghi döôùi dung sai ñoä daøi toaøn boä (hình 11c). 0.1   0.01/100 B 0.05/100  0,1 a/ b/ c/ Hình 2.11 - “Nguyeân taéc giôùi haïn lôùn cuûa vaät lieäu” ñöôïc kí hieäu baèng chöõ M vaø ñöôïc ghi sau: + Trò soá dung sai + Chöõ kí hieäu chuaån + Trò soá dung sai vaø chöõ kí hieäu chuaån (hình 2.12) 0.04 M 0.04 A 0.04 M A a/ b/ c/ A M M Hình 2.12 2.5.3 Caùc thí duï Baûng 2.1 (phuï luïc keøm theo)neâu leân caùc thí duï ghi chæ daãn dung sai hình daïng vaø vò trí treân baûn veõ . 21
4. Phoøng thí nghieäm ño löôøng – Khoa cô khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) Dung sai ñoä ñoái xöùng cuûa maët B so vôùi ñöôøng taâm loã A laø 0,04 mm Dung sai giao nhau cuûa hai ñöôøng taâm loã laø 0,05 mm Dung sai ñoä ñaûo höôùng kính cuûa beà maët C so vôùi ñöôøng taâm chung cuûa hai maët A, B laø 0,04 mm Dung sai ñoä ñaûo maët ñaàu B so vôùi ñöôøng taâm cuûa hai maët A laø 0,01 mm theo ñöôøng kính 50 mm 2.6. NHAÙM BEÀ MAËT 2.6.1 Khaùi nieäm chung Sau khi gia coâng, beà maët cuûa chi tieát khoâng baèng phaúng moät caùch tuyeät ñoái, nghóa laø khoâng ñaït ñöôïc beà maët hình hoïc lyù töôûng. Neáu quan saùt beà maët cuûa chi tieát döôùi kính hieån vi, ta seõ thaáy ñöôïc nhöõng nhaáp nhoâ do veát dao gia coâng ñeå laïi treân beà maët cuûa chi tieát. Nhaùm beà maët laø taäp hôïp nhöõng nhaáp nhoâ coù böôùc töông ñoái nhoû treân beà maët thöïc cuûa chi tieát ñöôïc xeùt trong phaïm vi chieàu daøi chuaån. Hình 2.13 laø hình veõ phoùng to proâfin cuûa beà maët chi tieát trong giôùi haïn chieàu daøi chuaån 1. Ñöôøng trung bình (m) cuûa proâfin ñöôïc xaùc ñònh sao cho toång dieän tích caùc phaàn loài baèng toång dieän tích caùc phaàn loõm: F1 + F3 + . + Fn – 1 = F2 + F4 + + Fn Hình 2.13 23
5. Phoøng thí nghieäm ño löôøng – Khoa cô khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) Tuøy theo ñieàu kieän laøm vieäc vaø tính chaát söû duïng cuûa caùc beà maët chi tieát maø xaùc ñònh caáp ñoä nhaùm. Caùc beà maët tieáp xuùc yeâu caàu thoâng soá nhaùm coù trò soá lôùn. Ñoä chính xaùc cuûa kích thöôùc caøng cao, yeâu caàu thoâng nhaùm coù trò soá caøng beù. Caùc beà maët cuûa chi tieát coù caùc ñoä nhaùm khaùc nhau, ñoøi hoûi caùc phöông phaùp gia coâng khaùc nhau. Beà maët coù trò soá thoâng soá nhaùm caøng beù ñoøi hoûi gia coâng caøng tinh vi. Thuaät ngöõ vaø ñònh nghóa Thuaät ngöõ Kyù hieäu Ñònh nghóa 1. Sai leäc soá hoï trung bình Ra Trò soá soá hoïc trung bình cuûa caùc giaù trò tuyeät ñoái Profin cuûa sai leäch Profin trong khoaûng chieàu daøi chuaån : 1 1 R Y x .dx a  0 hay gaàn duùng 1 n R a  Yi n i 1 Trong ñoù : l : chieàu daøi chuaån. Trò soá trung bình cuûa toång caùc giaù trò tuyeät ñoái cuûa 2. Chieàu cao nhaáp nhoâ Profin Rz theo möôøi ñieåm chieàu cao naêm ñænh cao nha16t vaø chieàu saâu cuûa naêm raõnh thaáp nhaát cuûa Profin trong khoaûng caùch chieàu daøi chuaån. 5 5  Ypmi  Yvmi Rz i 1 i 1 5 Trong ñoù : Ypmi : Chieàu cao ñænh thöù i trong naêm ñænh cao nhaát. Yvmi : Chieàu saâu raõnh thöù i trong naêm raõnh thaáp nhaát. Khoaûng caùch giöõa ñöôøng ñænh vaø ñöôøng ñaùy cuûa 3. Chieàu cao lôùn nhaát caùc profin trong khoaûng chieàu daøi chuaån. nhaáp nhoâ profin. Rmax Rmax = Ypmax +Yvmax 4. Böôùc trung bình caùc nhaáp Giaù trò trung bình böôùc nhaáp nhoâ cuûa profin trong nhoâ profin. Sm khoaûng chieàu daøi chuaån. 5. Böôùc trung bình nhaáp nhoâ Giaù trò trung bình theo böôùc nhaáp nhoâ cuûa profin profin theo ñænh. S theo ñænh trong khoaûng chieàu daøi chuaån. 6. Chieàu daøi töïa töông ñoái Tæ soá giöõa chieàu daøi töïa profin vaø chieàu daøi chuaån 1 n cuûa profin. tp t p  bi  i 1 7. Ñoä caét cuûa Profin p Khoaûng caùch giöõa ñænh cuûa profin vaø ñöôøng thaúng caét profin vaø caùch ñeàu ñöôøng ñænh vaø ñöôøng trung bình cuûa profin 25
6. Phoøng thí nghieäm ño löôøng – Khoa cô khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) 3. Vò trí kyù hieäu caùc thoâng soá nhaùm - Vò trí caùc thoâng soá nhaùm vaø kyù hieäu höôùng maáp moâ ñöôïc quy ñònh nhö hình 2.17 Vò trí A ghi trò soá cuûa thoâng soá nhaùm Ra, Vò trí B ghi trò soá chieàu daøi chuaån, Vò trí C ghi kyù hieäu höôùng maáp moâ Vò trí D ghi phöông phaùp gia coâng hoaëc caùc chæ daãn khaùc Vò trí E ghi löôïng dö gia coâng Vò trí F ghi kyù hieäu vaø trò soá cuûa caùc thoâng soá nhaùm Rz; Rmax; Sm; S; tp vaø ñaët chuùng trong ngoaëc. Kích thöôùc caùc chöõ vaø vaø chöõ soá baèng khoå h cuûa chöõ soá kích thöôùc ghi treân baûn veõ D ( F ) A B E C Hình 2.17 4. Quy taéc ghi kyù hieäu nhaùm - Kyù hieäu nhaùm beà maët ñöôïc ghi tröïc tieáp treân ñöôøng bao beà maët, hoaëc treân ñöôøng keùo daøi cuûa ñöôøng bao (hình2.18a) - Ñænh kyù hieäu nhaùm chæ vaøo beà maët vaø chöõ soá ghi treân kyù hieäu phaûi ghi ñuùng theo quy taéc ghi kích thöôùc ñaõ ñöôïc quy ñònh trong TCVN 9: 1993 (hình 2.18b) - Tröôøng hôïp thieáu choã cho pheùp ghi kyù hieäu nhaùm treân ñöôøng kích thöôùc, hoaëc ghi treân giaù ngang cuûa ñöôøng daãn, muõi teân ñaàu ñöôøng daãn chæ vaøo beà maët (hình 2.18c). a/ b/ c/ Hình 2.18 27
7. Phoøng thí nghieäm ño löôøng – Khoa cô khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) Hình 2.22 Hình 2.23 - Kyù hieäu nhaùm beà maët laøm vieäc cuûa raêng cuûa caùc baùnh raêng, then hoa thaân khai ñöôïc ghi treân maët chia, neáu proâfin raêng khoâng ñöôïc theå hieän (hình 2.24) - Kyù hieäu nhaùm beà maët cuûa proâfin ren ñöôïc ghi tröïc tieáp leân proâfin ren, hoaëc ghi treân ñöôøng gioùng kích thöôùc hoaëc treân ñöôøng kích thöôùc cuûa ren (hình 2.25) - Neáu caùc beà maët bao quanh cuûa chi tieát coù cuøng caáp ñoä nhaùm, thì kyù hieäu nhaùm ñöôïc ghi moät laàn vaø keøm theo chöõ “bao quanh” (hình 2.26). b/ c/ a/ Hình 2.24 Bao quanh 12,5 b/ c/ a/ Hình 2.25 Hình 2.26 - Trò soá nhaùm cuûa lôùp phuû beà maët ñöôïc ghi treân ñöôøng chaám gaïch ñaäïm bieåu dieãn lôùp phuû. Khi caàn cho pheùp ghi nhaùm beà maët tröôùc khi phuû (hình 2.27). Maï Croâm 1,6 3,2 Hình 2.27 - Nhaùm beà maët ñöôïc xaùc ñònh bôûi moät hoaëc nhieàu thoângsoá nhö sau: Ra; Rz; Rmax; Sm; S vaø tp. Ra laø thoâng soá nhaùm öu tieân, treân kyù hieäu nhaùm khoâng ghi chöõ Ra. Caùc thoâng soá coøn laïi, phaûi ghi roõ chöõ kyù hieäu vaø trò soá nhaùm. Thí duï: Rz 60; Sm 6,3; S 2,5 . 29