Bài giảng Đo lường hình học (phần cơ bản) - Chương 3: Các phương pháp kiểm tra kích thước chiều dài

Nội dung text: Bài giảng Đo lường hình học (phần cơ bản) - Chương 3: Các phương pháp kiểm tra kích thước chiều dài

1. Phoøng thí nghieäm ño löôøng Khoa Cô Khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) * Caàn chuù yù: - Phaûi kieåm tra xem maët vaät ño coù saïch khoâng, coù "bavia" khoâng, ño treân tieát dieän troøn phaûi ño theo hai chieàu, ño treân chieàu daøi phaûi ño ôû 3 vò trí thí keát quaû ño môùi chính xaùc. 115 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 a/ 1 2 3 4 5 6 6,5 57,5 1 2 3 4 5 6 7 8 b/ 1 2 3 4 5 25 32,5 Hình 3.7 - Tröôøng hôïp phaûi laáy thöôùc ra khoûi vò trí ño môùi ñoïc ñöôïc trò soá ño, thì vaën vít 10 haõm coá ñònh khung tröôït 2 vôùi thöôùc chính 1. - Khi ño kích thöôùc beân trong (chieàu roäng raõnh, ñöôøng kính loã, ) nhôù coäng theâm kích thöôùc cuûa hai moû ño vaøo trò soá ñoïc treân thöôùc (thöôøng kích thöôùc cuûa 2 moû ño a =10mm). Phaûi ñaët hai moû thöôùc ñuùng vò trí ñöôøng kính loã vaø cuõng ño theo hai chieàu (hình 8). 2 moû ño 2 moû ño L d = L + a Hình 3.8: Ño loã * Caùch baûo quaûn - Khoâng ñöôïc duøng thöôùc ñeå ño khi vaät ñang quay, khoâng ño caùc maët thoâ, baån. Khoâng eùp maïnh hai moû ño vaøo vaät ño, laøm nhö vaäy kích thöôùc ño ñöôïc khoâng chính xaùc vaø thöôùc bò bieán daïng. - Caàn haïn cheá vieäc laáy thöôùc ra khoûi vaät ño roài môùi ñoïc trò soá ño ñeå moû thöôùc ñôõ bò moøn. - Thöôùc ño xong phaûi ñaët ñuùng vò trí ôû trong hoäp, khoâng ñaët thöôùc choàng leân caùc duïng cuï khaùc hoaëc ñaët caùc duïng cuï khaùc leân thöôùc. - Luoân giöõ cho thöôùc khoâng bò buïi baån baùm vaøo thöôùc, nhaát laø buïi ñaù maøi, dung dòch töôùi. 36
2. Phoøng thí nghieäm ño löôøng Khoa Cô Khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) Hình 3.11: Söû duïng thöôùc ño saâu ñeå ño raõnh Hình 3.12: Söû duïng thöôùc ño cao vaïch daáu 3.22. Thöôùc coù du xích troøn Thöôùc ño coù vít vi caáp laø loaïi duïng cuï ño coù caáp chính xaùc cao, ño ñöôïc caùc kích thöôùc chính xaùc tôùi 0,01 mm. Noù goàm caùc loaïi :panme ño ngoaøi, panme ño trong vaø panme ño saâu (hình 3.13). Taát caû caùc loaïi panme ñeàu döïa treân nguyeân taéc chuyeån ñoäng quay cuûa vít vaø ñai oác, trong ñoù bieán chuyeån ñoäng quay thaønh Hình 3.13: Panme a/ Ño trong b/ ño ngoaøi c/ ño chuyeån ñoäng tònh tieán cuûa ñaàu ño. saâu Neáu vít coù böôùc ren laø S thì khi vít quay n voøng ñaàu ño seõ ño ñoaïn L = nS mm. Nguyeân lyù naøy cuõng coøn ñöôïc öùng duïng nhieàu trong caùc duïng cuï ño vaø maùy ño khaùc a. Panme ño ngoaøi * Coâng duïng, caáu taïo. Panme ño ngoaøi duøng ño caùc kích thöôùc : chieàu daøi, chieàu roâng, ñoä daøy, ñöôøng kính ngoaøi cuûa chi tieát. Panme ño ngoaøi coù nhieàu loaïi laø :0  25 ;25  50; 50 75; 75 100; 100  125; 125 150; 150 175; 175 200; 200  225; 225 250; 225  250; 250  275; 275 300; 300 400; 400 500; 500 600 mm. Caáu taïo panme (hình 3.14) goàm : Treân thaân 1 coù laép ñaàu ño coá ñònh soá 2 vaø oáng 3. Ñaàu beân phaûi cuûa oáng 3 coù xeû 3 raõnh vaø coù ren trong ñeå aên khôùp ren vôùi phaàn cuoái cuûa ñaàu ño ñoäng soá 4, beân goaøi coù ren coân deå vaën ñai oác 5 ñieàu chænh ñoä hôû giöõa vít 4 vaø ñai soá 3 (hình 3.14c). Vít 4, moät ñaàu laø ñaàu ño di ñoäng, moät ñaàu laép coá ñònh vôùi oáng 6 baèng naép 7 (oáng 6 coøn goïi laø thöôùc ñoäng). Treân oáng 3 khaéc vaïch 1 mm vaø 0,5 mm. Treân maët coân cuûa oáng 6 ñöôïc chia ra 50 khoaûng baèng nhau vaø coù 50 vaïch. Böôùc ren cuûa vít vi caáp 5 laø 0,5 mm. Vì vaäy khi oáng 6 quay ñi 1 vaïch (quay1/50 voøng) thì vít 5 seõ tieán ñöôïc moät ñoaïn L =0,5x1/50 38
3. Phoøng thí nghieäm ño löôøng Khoa Cô Khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) - Tröôøng hôïp phaûi laáy panme ra khoûi vò trí ño môùi ñoïc ñöôïc trò soá ño thì caàn vaën ñai oác 10 ñeå haõm coá ñònh ñaàu do ñoäng tröôùc luùc laáy panme ra khoûi vaät ño. - Sai soá do söû duïng thuoäc loaïi sai soá ngaãu nhieân khoâng heä thoáng. Sai soá naøy phuï thuoäc söï ngaãu nhieân choïn caùch ño ñuùng ñaén hay khoâng ñuùng ñaén. - Phaàn nhieàu laø sai soá do löïc khaùc nhau taùc duïng vaøo chi tieát ño. Phaàn lôùn cuoái oáng 6 cuûa thöôùc coù boá trí choát nhaûy (hình 3.17) ñeå ngaãu löïc khoâng vöôït quaù trò soá öùng vôùi aùp löïc ño giôùi haïn 10N. Hình 3.17: Sô ñoà choát nhaûy a. tröôùc khi moû ño tieáp xuùc b. khi moû ñaõ tieáp xuùc, 1. nuùm coù raêng cöa Hình 3.16: Caùch ño panme 2. choát nhaûy, 3. loø xo * Quy taéc söû duïng vaø baûo döôõng Pan-me: - Tuøy theo ñoä daøi caàn ño, choïn côõ Pan-me coù phaïm vi ño thích hôïp (ví duï 0 25; 2550; 5075 ). - Tröôùc khi ño, kieåm tra laïi ñoä chính xaùc cuûa duïng cuï ñeå loaïi tröø sai soá baèng caùch vaën cho muõi ño ñoäng eùp saùt vaøo muõi ño tónh (ñoái vôùi côõ 0 25) hoaëc eùp saùt thoûi chuaån (daøi ñuùng 25 mm ñoái vôùi côõ 2550; daøi ñuùng 50mm ñoái vôùi côõ 5075 ); neáu hai oáng khaéc vaïch ñeàu chæ vaïch 0 laø ñuùng. - Khi ño, tröôùc heát vaën tröïc tieáp oáng 6 cho tôùi khi moû ño baét ñaàu tieáp xuùc nheï vôùi maët chi tieát ño(hình 3.17). Tieáp ñoù vaën nuùm coù choát nhaûy cho tôùi khi coù keát quaû ño oån ñònh, töùc laø khi aùp löïc ño ñaït trò soá 10N thì choát nhaûy keâu “laùch taùch” vaø oáng 6 khoâng quay nöõa. Haõm moû ñoäng roài ñoïc keát quaû ño. - Neáu duïng cuï coù sai soá, coù theå hieäu chænh baèng caùch nôùi loûng muõ oác ôû cuoái oáng 6 (gaàn nuùm coù choát nhaûy), ñaïi oác xeû raõnhseõ taïm thôøi caùch ly vôùi oáng 6. Khi ño, moät maët vaën cho hai moû ño eùp saùt nhau (hoaëc eùp thoûi chuaån), moät maët xoay oáng 6 cho chæ ñuùng vò trí 0 treân caû hai oáng khaéc vaïch. Thaän troïng sieát muõ oác laïi nhö cuõ. - Neáu beà maët moû ño bò moøn thaønh maët loài hoaëc maët vaùt, phaûi thu hoài duïng cuï veà trung taâm ño löôøng (hoaëc boä phaän nguoäi chính xaùc) ñeå phuïc hoài. - Khoâng ñöôïc duøng panme ño khi vaät ñang quay, khoâng ño caùc maët thoâ, baån. Khoâng vaën tröïc tieáp oáng 6 ñeå moû ño eùp vaøo vaät ño; vì khi moû ño ñaõ tieáp xuùc vôùi vaät ño, neáu ta vaën oáng 6 deã laøm cho vít, ñai oác vò hoûng ren. - Caùc maët ño cuûa thöôùc caàn phaûi giöõ gìn caån thaån, traùnh ñeå gæ vaø bò buïi caùt hoaëc phoi kim loaïi maøi moøn. Caàn traùnh nhöõng va chaïm laøm saây saùt hoaëc bieán daïng moû ño. Tröôùc khi ño, phaûi lau saïch vaät ño vaø moû ño cuûa panme. - Khi duøng xong phaûi lau chuøi panme baèng gieû saïch vaø boâi daàu môõ ( nhaát laø hai moû ño), neân sieát chaët ñai oác 10 ñeå coá ñònh moû ño ñoäng vaø ñaët panme vaøo ñuùng vò trí ôû trong hoäp. Neáu duøng laâu ngaøy, ren cuûa vít 4 vaø ñai oác 3 cuûa panme bò moøn 40
4. Phoøng thí nghieäm ño löôøng Khoa Cô Khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) Hình 3.19: Caùc loaïi panme ño Hình 3.20 - Caûi tieán oáng khaéc ngoaøi vaïch a. loaïi coù theå ño chi tieát nho b. loaïi coù thaønh ñôõ chi tieát c. loaïi coù moû ño nhoû d. Loaïi coù moû ño khoâng quay ñ. Loaïi coù moû ño ñaàu troøn e. Loaïi ño beà daày cuûa oáng b. Pan-me ño trong Pan-me ño trong duøng ñeå ño ñöôøng kính loã, chieàu roäng töø 50mm trôû leân. Caáu taïo cuûa panme ño trong (hình 3.21) goàm: thaân 1 treân coù laép ñaàu ño coá ñònh 6, naép 8, vít haõm 7. Phía phaûi cuûa thaân 1 coù ren trong ñeå laép vít vi caáp 2. Vít 2 ñöôïc giöõ coá ñònh vôùi oáng 3 baèng naép 4 vaø treân ñoù coù ñaàu ño ñoäng 5. Panme ño trong khoâng coù boä phaän khoáng cheá aùp löïc ño. Ñeå môû roäng phaïm vi ño, moãi panme ño trong bao giôø cuõng keøm theo nhöõng truïc bao giôø noái coù chieàu daøi khaùc nhau (hình3. 21c). Nhö vaäy chæ duøng moät panme ño trong coù theå ño ñöôïc nhieàu kích thöôùc khaùc nhau nhö: 75175; 75600; 1501250 mm, vv Caùch ñoïc trò soá ño treân panme ño trong cuõng gioáng nhö panme ño ngoaøi. (hình 3.22) Hình 3. 21: Panme ño trong Hình 3.22 :Panme ño trong coù ñoàng hoà Nhöng caàn löu yù, khi panme coù laép truïc noái thì keát quaû ño baèng trò soá ñoïc treân pan me coäng theâm chieàu daøi truïc noái. Khi ño, caàn chuù yù giöõ panme ôû vò trí caân baèng, neáu ñaët leäch, keát quaû ño seõ keùm chính xaùc. Vì khoâng coù boä phaän giôùi haïn aùp löïc neân khi ño caàn vaën ñeå taïo neân aùp löïc ño vöøa phaûi traùnh vaën quaù maïnh. Ngoaøi ra ñoä chính xaùc cuûa pheùp ño coù theå ñöôïc naâng cao theâm baèng caùch gheùp ñoàng hoà so. 42
5. Phoøng thí nghieäm ño löôøng Khoa Cô Khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) thaønh töøng boä coù 38 mieáng, 83 mieáng hoaëc 92 mieááng, vv ñöïng trong caùc hoäp goã (hình 3.25) Vaät lieäu laøm caên maãu laø theùp hôïp kim coù chaát löôïng cao, raát ít khi bò maøi moøn. Heä soá giaõn nôû =(11,51).10-6 ñoä-1. Caùc thoûi caên maãu ngaén (60mm trôû xuoáng) ñöôïc 11 25 50 100 Hình 3.25: Hoäp caên maãu Hình 3.26: Caùch gheùp caên maãu toâi cöùng toaøn boä HRC =(6163), caùc thoûi daøi chæ ñöôïc toâi cöùng hai ñaàu. Caùc beà maët tieáp xuùc ñöôïc ñaùnh boùng, nhaün tôùi möùc khi tieáp xuùc vôùi nhau (xaùt ñi xaùt laïi moät chuùt) seõ dính chaët vôùi nhau (hình 3.26). Tuøy theo ñoä chính xaùc vaø coâng duïng, ngöôøi ta chia caên maãu laøm boán caáp chính xaùc. Caùc sai soá cho pheùp cuûa chieàu daøi vaø caùc sai leäch veà ñoä song song vaø ñoä phaúng f ñöôïc quy ñònh theo baûng sau. Caùc sai soá cho pheùp cuûa caên maãu Chieàu daøi Caáp chính xaùc danh nghóa 0 1 2 3 L, mm Sai soá m Töø Ñeán d f d f d f d f 0,5 0,8 0,0 0,03 0,10 0,05 0,2 0,10 0,30 0,12 6 0 0,9 19,5 0,04 0,03 0,08 0,07 0,1 0,08 0,20 0,10 44
6. Phoøng thí nghieäm ño löôøng Khoa Cô Khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) - Caáp 3: duøng trong vieäc ño ñoøi hoûi chính xaùc thaáp vaø vieäc vaïch daáu chính xaùc. Caùc caên maãu coù sai leäch lôùn hôn sai leäch cuûa loaïi chính xaùc caáp 3 coù theå söû duïng ñöôïc trong vieäc vaïch daáu, ñieàu chænh maùy moùc vaø söû duïng tröïc tieáp treân maùy laøm cöõ giôùi haïn, vv Moãi boä caên maãu coù soá löôïng thoûi khaùc nahu, sao cho vôùi soá löôïng thoûi ít nhaát coù theå ñaùp öùng yeâu caàu ño - kieåm tra taát caû caùc kích thöôùc caàn thieát. 3.3.2. Phaïm vi söû duïng Caên maãu coù khi duøng töøng thoûi hoaëc moät soá thoûi gheùp tröïc tieáp, coù khi ñöôïc laép trong boä keïp (hình 3.27) goàm caùn 1 vaø 2 (thöôøng coù chieàu daøi ño 500, 1000, 1500mm), ñeá 3 ñeå giöõ caùn khi vaïch daáu chaúng haïn, caùc muõi taâm, muõi vaïch coù baùn kính cong 2 vaø 5mm. Caùc moû ño traùnh tieáp xuùc tröïc tieáp vaøo caùc thoûi caên maãu (giöõ cho khoûi moøn) Hình 3.27: Boä caùn keïp caên maãu 1 vaø 2. caùn keïp; 3. ñeá; 4. caùc muõi taâm, muõi vaïch; 5. Caùc moû ño Caùc tröôøng hôïp ñieån hình veà söû duïng caên maãu song song Caêm maãu song song ñöôïc söû duïng raát nhieàu loaïi vieäc ño-kieåm ñoä daøi cuõng nhö caùc sai soá veà vò trí töông quan caùc beà maët, söû duïng ñôn thuaàn caên maãu hoaëc phoái hôïp vôùi caùc duïng cuï khaùc. Hình 3.28 neâu moät soá tröôøng hôïp tieâu bieåu thöôøng gaëp. Moät phöông phaùp ño khoaûng caùch nhanh hôn, phoái hôïp caên maãu song song vaø caên maãu doác (neâm). Hình 3.28a laø ví duï veà söû duïng caên maãu doác coù khaéc vaïch ñeå xaùc ñònh trò soá keát quaû ño. Hình 28b laø tröôøng hôïp duøng thoûi caên maãu doác 4 ñaëc bieät (kieåu TeMy -SKF) vaø trò soá ño ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch thay theá thoûi thích hôïp. Hình 3.28 - Caùc ví duï tieâu bieåu veà söû duïng caên maãu song song: a, b/ ño tröïc tieáp beà roäng caùc raõnh vaø mieäng xeû. c, d/ ño giaùn tieáp vò trí töông quan (ñoái xöùng). ñ/ ño giaùn tieáp khoaûng caùch caùc raõnh. e/ ño kích thöôùc cheânh leäch hai baäc, phoái hôïp vôùi thöôùc kieåm maët phaúng. g/ ño giaùn tieáp beà roäng raõnh mang caù, phoái hôïp vôùi truïc kieåm . 46
7. Phoøng thí nghieäm ño löôøng Khoa Cô Khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) a. Xoa töï dính - laøm cho caùc thoûi dính nhau baèng caùch töï huùt, khoâng caàn aùp löïc ñeø. Caùch naøy aùp duïng cho loaïi caên maãu chính xaùc caáp 0 (caùc beà maët tieáp xuùc coù chaát löôïng ñaëc bieät cao). Chæ caàn xoa nheï thoûi noï treân thoûi kia laø chuùng töï nhieân dính vaøo nhau. b. Vöøa xoa vöøa eùp - Khi caùc beà maët tieáp xuùc cuûa caên maãu coøn coù ñoä suø sì vaø khoâng baèng phaúng, caàn phaûi vöøa xoa vöøa eùp vaøo nhau moät aùp löïc nheï môùi huùt nhau ñöôïc. Caùch naøy thöôøng aùp duïng trong thöïc teá saûn xuaát. Thao taùc ñöôïc dieãn taû treân hình veõ 3.30. Hình 3.30 - caùch gheùp dính caùc thoûi caên maãu. Taát nhieân pheùp nhö vaäy vaãn coù sai soá, goïi laø sai soá tieáp xuùc. Trò soá cuûa sai soá naøy phuï thuoäc chaát löôïng caùc beà maët tieáp xuùc. Neáu gheùp caùc thoûi moät caùch ñuùng ñaén thì sai soá ñoù nhö sau (ôû moãi beà maët): dmax 0,1 m ñoái vôùi caên maãu coù chaát löôïng cao nhaát; dmax 0,15 m ñoái vôùi caên maãu coù chaát löôïng trung bình; dmax 0,2 m ñoái vôùi caên maãu coù chaát löôïng thöôøng. Quy taéc choïn caùc thoûi caên maãu ñeå gheùp nhö sau: 1. Soá löôïng thoûi caên maãu caàn thieát ñeå gheùp ño moät kích thöôùc coá gaéng caøng ít caøng toát (nhieàu nhaát 5 thoûi); 2. Coá gaéng söû duïng ñeàu caùc thoûi caên maãu sao cho caû boä moøn töông ñöông nhau qua trình söû duïng. Ví duï: caàn laäp kích thöôùc 85-0,025 mm, töùc laø 84,975mm, coù theå theo 3 phöông aùn sau: 1,005 1,005 1 - 0,005 1,47 1,47 1 - 0,02 2,5 7,5 3 80 75 80 84,975 84,975 85 – 0,025 Vôùi phöông aùn 1, duøng boä caên maãu coù 92 thoûi, hoaëc 82 thoûi hoaëc 9 thoûi. 48
8. Phoøng thí nghieäm ño löôøng Khoa Cô Khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) Trong caùc loaïi duïng cuï ño naøy, duøng chuyeån ñoäng cuûa baùnh raêng, thanh raêng hoaëc keát hôïp ñoøn baûy vôùi baùnh raêng thanh raêng ñeå khueách ñaïi ñoä di ñoäng cuûa ñaàu ño – töùc laø khueách ñaïi ñoä bieán ñoåi kích thöôùc cuûa vaät ño – do ñoù ño ñöôïc vôùi ñoä chính xaùc cao hôn, coù theå ñeán microâmeùt. Trong phaàn naøy ta tìm hieåu kyõ ñoàng hoà so laø loaïi duïng cuï coù maët soá ñieån hình vaø thoâng duïng trong caùc xöôûng cô khí. * Ñoàng hoà so a. Coâng duïng, caáu taïo. Ñoàng hoà so ñöôïc duøng nhieàu trong vieäc khieåm tra sai leäc hình daïng hình hoïc cuûa chi tieát gia coâng nhö ñoä coân, ñoä cong, ñoä oâvan v.v ñoàng thôøi coù theå kieåm tra vò trí töông ñoái giöõa caùc chi tieát laép gheùp vôùi nhau hoaëc giöõa caùc maët treân chi tieát nhö ñoä song song, ñoä vuoâng goùc, ñoä ñaûo, ñoä khoâng ñoàng truïc v.v Ñoàng hoà so coøn ñöôïc duøng trong vieäc kieåm ra haøng loaït khi kieåm tra kích thöôùc chi tieát baèng phöông phaùp ño so saùnh. Ñoàng hoà so coù nhieàu loaïi khaùc nhau loaïi 0,01 loaïi naøy ñöôïc caáu taïo theo nguyeân taéc chuyeån ñoäng cuûa thanh raêng vaø baùnh raêng, trong ñoù chuyeån ñoäng leân xuoáng cuûa thanh ño ñöôïc truyeàn qua heä thoáng baùnh raêng laøm quay kim ñoàng hoà ôû treân maët soá. Heä thoáng truyeàn ñoäng cuûa ñoäng hoà so ñöôïc ñaët trong thaân 1, naép 2 coù theå quay ñöôïc cuøng vôùi maët soá lôùn 4 ñeå ñieàu chænh vò trí maët soá khi caàn thieát ( hình 3.31a). Maët soá lôùn cuûa ñoàng hoà chia ra 100 vaïch; thöôøng giaù trò moãi vaïch baèng 0,01mm nghóa laø khi thanh ño 9 dòch chuyeån leân xuoáng moät ñoaïn 0,01 mm thì kim lôùn 3 quay ñi moät vaïch. Khi kim 3 quay heát 1 voøng (100 vaïch) thì thanh ño 9 di chuyeån moät ñoaïn L = 0,01 x100 = 1mm luùc a/ ñoù kim nhoû 6 treân maët soá 7 quay ñi b/ moät vaïch. Vaäy giaù trò moãi vaïch treân maët soá nhoû laø 1mm. Hình 3.31 - Ñoàng hoà so Thanh ño 9 coù laép ñaàu ño 10. Thanh ño 9 xuyeân qua thaân ñoàng hoà vaø dòch chuyeån leân xuoáng trong oáng soá 8. Sô ñoà nguyeân lyù cuûa ñoàng hoà so nhö ôû hình 3.31b. Thanh ño 9 chuyeån ñoäng leân xuoáng thoâng qua ñoaïn thanh raêng (treân thanh 9) laøm quay baùnh raêng Z1= 16 raêng, baùnh raêng Z2 = 100 raêng, laép cuøng truïc vôùi Z1 quay laøm quay Z3 = 10 raêng kim lôùn 3 quay. Treân truïc cuûa baùnh raêng Z4 coù laép kim ñoàng hoà nhoû 6. Loø xo 12 coù taùc duïng giöõ cho thanh ño luoân ñi xuoáng taïo aùp löïc ño. Aùp löïc ño trong ñoàng hoà so khoaûng 80 ~ 200gam boå sung ñoàng hoà so 0.01. Sai soá cho pheùp cuûa ñoàng hoà so ñöôïc cho theo baûng sau: 50
9. Phoøng thí nghieäm ño löôøng Khoa Cô Khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) cuûa haõng SOMET coù ñoä chính xaùc laøm vieäc 1m vôùi phaïm vi ño 80m hoaëc ñoä chính xaùc laøm vieäc 0,1m vôùi phaïm vi ño 8m. Hình 3.33a - Microkatô nhaõn hieäu SQMET Hình 3.33b b. Caùch söû duïng. Khi söû duïng ñoàng hoà so, tröôùc heát gaù ñoàng hoà leân giia1 ñôõ vaïn naêng hoaëc leân phuï kieän rieân (hình 3.34), sau ñoù tuøy theo töøng tröôøng hôïp söû duïng maø ñieàu chænh cho ñaàu ño tieáp xuùc vôùi vaät caàn kieåm tra. Ñieàu chænh maët soá lôùn cho kim chæ ñuùng vò trí soá “0”. Di chuyeån ñoàng hoà so cho ñaàu ño cuûa ñoàng hoà tieáp xuùc suoát treân maët chi tieát caàn kieåm tra; vöøa di chuyeån ñoàng hoà vöøa theo doõi chuyeån ñoäng cuûa kim. Kim ñoàng hoà quay bao nhieâu vaïch töùc laø thanh ño ñaõ di chuyeån baáy nhieâu phaàn traêm milimeùt. Hình 3.34 - Caùch söû duïng ñoàng hoà so c. Caùch baûo quaûn. Ñoàng hoà so laø loaïi duïng cuï ño coù ñoä chính xaùc cao. Vì vaäy trong quaù trình söû duïng, caàn heát söùc nheï nhaøng, traùnh ñeå va ñaäp. Giöõ khoâng ñeå xöôùc hoaëc ñaäp vôõ maët ñoàng hoà. Khoâng neân duøng tay aán vaøo ñaàu ño laøm thanh ño di chuyeån maïnh. Ñoàng hoà so phaûi luoân ñöôïc gaù ôû treân giaù, khi söû duïng xong phaûi ñaët ñoàng hoà vaøo ñuùng vò trí ôû trong hoäp. Khoâng ñeå ñoàng hoà so ôû choå aåm. Khoâng coù nhieäm vuï söûa chöõa tuyeät ñoái khoâng thaùo caùc naép cuûa ñoàng hoà so ra. 3.5. DUØNG CALÍP GIÔÙI HAÏN VAØ DUÏNG CUÏ ÑO GIÔÙI HAÏN. Trong khi kieåm tra, phaàn nhieàu ta khoâng caàn xaùc ñònh trò soá tuyeät ñoái cuûa kích thöôùc thöïc teá; chính ñoù laø choã khaùc nhau giöõa ño vaø kieåm. Qua kieåm tra, ngöôøi ta chæ caàn xem kích thöôùc chi tieát coù vöôït quaù ñung sai ghi treân baûn veõ hay khoâng 52
10. Phoøng thí nghieäm ño löôøng Khoa Cô Khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) Thí duï: 1. Caàn kieåm tra kích thöôùc loã  40K6 thì kích thöôùc danh nghóa cuûa hai ñaàu ño cuûa calip xaùc ñònh nhö sau: 0,003 40 0,013 Theo TCVN 2245 - 77 tra kích thöôùc loã  40K6 coù caùc sai leäch cuûa chi tieát laø Vaäy kích thöôùc danh nghóa cuûa ñaàu qua cuûa calip laø: dQ=Dmin=40 - 0,013 = 39,987mm Kích thöôùc danh nghóa cuûa ñaàu khoâng qua cuûa calip laø: dKQ=Dmax=40 + 0,003 = 40,003mm 0,025 40 0,009 2. Caàn kieåm tra chi tieát loã  40G6. Tra baûng xaùc ñònh ñöôïc sai leäch cuûa chi tieát laø - Kích thöôùc danh nghóa cuûa ñaàu qua cuûa calip: dQ = Dmin = 40 +0,009 = 40,009mm - Kích thöôùc danh nghóa cuûa ñaàu khoâng qua cuûa calip laø: dKQ=Dmax=40 + 0,025 = 40,025mm Qua nhöõng ví duï treân cho chuùng ta thaáy moãi calip chæ duøng ñeå kieåm tra moät kích thöôùc nhaát ñònh cuûa loaït cho tieát. Khoâng duøng loaïi calip naøy ñeå kieåm tra loaït kích thöôùc khaùc ñöôïc. Thí duï: Calip nuùt duøng kieåm tra loã  60D6 khoâng theå kieåm tra chi tieát loã  60E8 hoaëc  60F8 maëc duø cuøng kích thöôùc danh nghóa vaø cuøng caáp chính xaùc. Ñeå thuaän tieän cho vieäc söû duïng, calip nuùt duøng cho nhöõng phaïm vi kích thöôùc khac nhau ñöôïc cheá taïo theo nhöõng keát caáu khaùc nhau. Hình 3.36 giôùi thieäu moät soá kieåu calip nuùt TCVN 2753 - 78 , TCVN 2780 - 78. 54
11. Phoøng thí nghieäm ño löôøng Khoa Cô Khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) Haøm qua kyù hieäu Q ; haøm khoâng qua kyù hieäu laø KQ. Khaùc vôùi calíp nuùt, kích thöôùc danh nghóa cuûa haøm qua ñöôïc cheát taïo theo kích thöôùc giôùi haïn lôùn nhaát, kích thöôùc danh nghóa cuûa haøm khoâng qua cheá taïo theo kích thöôùc giôùi haïn hoû nhaát cuûa kích thöôùc caàn kieåm tra. Thí duï caàn kieåm tra kích thöôùc truïc  45+0,012 -0,008 Kích thöôùc danh nghóa cuûa haøm qua laø: DQ = dmax = 45 + 0,012 = 45,012 mm Kích thöôùc danh nghóa cuûa haøm khoâng qua : ÑKQ = dmin = 45 – 0,008 = 44,992 mm Calíp haøm cuõng ñöôïc cheá taïo theo nhieàu kieåu duøng cho nhöõng phaïm vi ño khaùc nhau (hình 3.37). Ñoái vôùi nhöõng kích thöôùc töø 3 ñeán 10 mm ngöôøi ta cheá taïo calíp kieåu a, b. Kieåu c, d duøng cho nhöõng kích thöôùc töø 10 ñeán 100mm. Kieåu e, f duøng cho nhöõng kích thöôùc töø 50 ñeán 180 mm. Caùc kieåu g vaø h duøng cho nhöõng kích thöôùc töø 100 ñeán 325mm. Trong kieåu g haøm ño ñöôïc cheá taïo thaønh nhöõng mieáng rieân ñöôïc laép gheùp vôùi thaân baèng vít, do ñoù ta coù theå thay ñoåi ñeå kieåm tra ñöôïc nhöõng kích thöôùc khaùc nhau. Hình 3.37 - Caùc kieåu calip haøm Hình 3.37h trình baøy kieåu calip ñieàu chænh ñöôïc; moät phía cuûa haøm ño ñöôïc cheá taïo theo mieáng laép gheùp, phía kia duøng nhöõng nhöõng choát coù theå ñieàu chænh ñöôïc. Khi caàn ño nhöõng kích thöôùc khaùc nhau, ta ñieàu chænh caùc choát ñeå taïo neân nhöõng kích thöôùc qua vaø khoâng qua khaùc nhu. Loaïi naøy coù phaïm vi söû duïng roâng raõi hôn. b. Caùch söû duïng vaø baûo quaûn. Cuõng nhö calíp nuùt, khi suû duïng ta ñöa nheï nhaøng calíp qua chi tieát, neáu ñaàu qua ñi qua, ñaàu khoâng qua khoâng ñi qua ñöôïc chi tieát thì kích thöôùc cuûa chi tieát thì kích thöôùc cuûa chi tieát ñaït yeâu caàu. Caàn chuù yù: khi kieåm tra khoâng suøng tay aán maïnh calíp vaøo chi tieát maø chæ ñöa nheï calíp, do troïng löôïng baûn thaân calíp seõ ñi qua chi tieát. Söû duïng nheï nhaøng, traùnh nhöõng va chaïm laøm saây saùt, bieán daïng caùc haøm ño cuûa calíp. 56