Bài giảng Đo lường hình học (phần cơ bản) - Chương 5: Góc và góc côn

Nội dung text: Bài giảng Đo lường hình học (phần cơ bản) - Chương 5: Góc và góc côn

1. Phoøng thí nghieäm ño löôøng – Khoa Cô Khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) - Khi ño caàn chuù yù ñaët thöôùc ñuùng vò trí, cuï theå laø thöôùc phaûi vuoâng goùc vôùi giao tuyeán cuûa caùc maët phaúng taïo thaønh goùc caàn ño. Trong thöïc teá, cuõng coù loaïi thöôùc ño goùc raát ñôn giaûn (hình 5.2). Hình 5.2: Thöôùc ño goùc kieåu cung troøn a. Trò soá ño :  = 72o , = 180o - 72o = 108o (90o + 18o = 108o) b. Trò soá ño :  = 105o , = 180o - 1050 = 75o (90o - 15o = 75o) loaïi naøy coù cung troøn khaéc vaïch vôùi phaïm vi ño 180o chia ra töøng phaàn coù trò soá 1o vaø nhö vaäy coù theå ñoïc ñöôïc 1/2o khi ño chæ caàn aùp khít moät maët cuûa chi tieát vaøo caïnh thöôùc tónh vaø moät maët vaøo caïnh thöôùc ñoäng roài ñoïc trò soá muõi kim chæ treân vaønh khaéc ñoä. b. Duøng eke : Theo caáp chính xaùc ngöôøi ta chia eke ra laøm 3 caáp (0,1,2) theo thöù töï ñoä chính xaùc giaûm daàn; eke ñöôïc cheá taïo baèng phöông phaùp gia coâng nguoäi vaø duøng trong caùc coâng vieäc bình thöôøng trong ngaønh cheá taïo maùy vaø duïng cuï. Chæ tieâu veà ñoä chính xaùc cuûa eke phaûi ñöôïc quy ñònh khi kieåm tra baèng eke, ngöôøi ta ñaùnh giaù khe saùng giöõa eke vaø vaät ñöôïc ño, xaùc ñònh khe saùng baèng maét hoaëc so saùnh vôùi khe saùng ñöôïc taïo ra khi duøng maãu chieàu daøi vaø thöôùc maãu hoaëc boä caên laù. Ñoä chính xaùc söû duïng cuûa eke phuï thuoäc vaøo ñoä chính xaùc ñònh khe saùng khi kieåm tra. c. Duøng caên maãu: * Maãu goùc laêng truï hình 5.3 Kieåu I - Maãu goùc coù moät goùc ño caét ôû ñænh. Kieåu II - Maãu goùc coù moät goùc ño laø goùc nhoïn. Kieåu III - Maãu goùc coù 4 goùc ño. Kieåu IV - Laêng truï coù caùc böôùc goùc khoâng ñeàu nhau. Kieåu V - Laêng truï nhieàu maët coù böôùc goùc baèng nhau khieåu V-8 vaø kieåu V-12. 76
2. Phoøng thí nghieäm ño löôøng – Khoa Cô Khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) Tröôùc khi söû duïng maãu goùc caàn phaûi röûa saïch baèng xaêng, lau khoâ baèng vaät lieäu deã lau vaø quan saùt beà maët laøm vieäc cuûa chuùng. Sau khi ño xong phaûi caát vaøo hoäp ñeå baûo quaûn. e. Duøng nivoâ: Vôùi caùc hình daïng khaùc nhau: daøi, khung, hoäp, chöõ thaäp, goùc vuoâng hoaëc doác. Hình 5.5 : Caùc kieåu oáng thuûy a. Kieåu daøi; b. Vò trí boït khí trong oáng cong vôùi baùn kính R khi xaùc ñònh maët phaúng ngang; c. Boït khí leäch ñi moät ñoaïn L khi maët phaúng doác moät goùc ; d. Kieåu khung ñeå kieåm maët ngang vaø maët ñöùng; ñ. Kieå vuoâng goùc coù maët khaéc vaïch vôùi thöôùc tröôït ñaït trò soá doác 10 phuùt Nguyeân taéc laøm vieäc cuûa oáng thuûy nhö sau : sai leäch cuûa goùc laøm cho vò trí cuûa boït khí xeâ dòch so vôùi vaïch khaéc treân maët oáng. Boït khí bao giôø cuõng ôû vò trí cao nhaát cuûa bình ñöïng, töùc laø cuûa oáng thuûy. Bình ñöïng nöôùc laø moït oáng truï ñöôïc maøi loõm , hoaëc oáng cong, hoaëc laø moät maët truï coù maét loài. Baùn kính cuûa choã loài, choã loõm hoaëc cuûa daïng cong ñöôïc choïn theo ñoä nhaïy caàn thieát cuûa oáng thuûy; Ñoä nhaïy ñoù xaùc ñònh laø beà maët kieåm tra phaûi doác bao nhieâu hoaëc goùc doác coù trò soá bao nhieâu ñeå boït khí di ñoäng ñöôïc moät vaïch 2mm treân oáng thuûy. Khi kieåm tra baèng oáng thuûy, töø soá vaïch maø boït khí naèm leäch so vôùi vò trí chính giöõa vaø töø ñoä nhaïy cuûa oáng thuûy, coù theå xaùc ñònh sai leäch cuûa goùc kieåm tra baèng caùch nhaân boäi leân, hoaëc tính toaùn xem caàn ñieàu chænh beà maët kieåm tra moät löôïng bao nhieâu ñeå trieät tieâu ñöôïc sai leäch. Khi tính toaùn, coù theå duøng caùc soá lieäu tham khaûo (coù tính chaát phöông höôùng) sau ñaây: 78
3. Phoøng thí nghieäm ño löôøng – Khoa Cô Khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) Ñoä doác ñieàu chænh theo goùc bieát tröôùc. Sai leäch goùc ñöôïc bieåu hieän nhö sai leäch chieàu cao vaø ñöôïc xaùc ñònh baèng ñoàng hoà so Hình 5.7 : Sô ñoà söû duïng thöôùc sin coù caên maãu song song keâ caû hai ñaàu Neáu L = 100 mm ta coù theå ñoïc vò trí soá (V-v) tröïc tieáp theo caùc vaïch 0,1 ôû haøm soá löôïng giaùc. Cuøng döïa treân cô sôû lyù luaän treân, ñoâi khi ngöôøi ta coøn duøng thöôùc tang vôùi coâng thöùc : d d tg 1 2 d1 d 2 2L Hình 5.8 : Thöôùc tang Vì caùc con laên ôû thöôùc tang khoâng chính xaùc baèng caùc thoûi caên maãu song song duøng ôû thöôùc sin , vaø cuõng vì caùc con laên khoâng ñöôïc cheá taïo ñeå duøng vaøo vieäc ñieàu chænh theo goùc tuøy yù ,cho neân thöôùc tang raát ít duøng trong kyõ thuaät ño - kieåm . Ñoä chính xaùc khi ño baèng thöôùc sin chòu aûnh höôûng cuûa caïnh huyeàn c vaø caïnh ñoái a. Coøn khi ño baèng thöôùc tang laïi chòu aûnh höôûng cuûa caïnh ñoái a vaø caïnh keà b cuûa tam giaùc vuoâng .Neáu nhö a,b,c, coù caùc sai soá heä thoáng a, b, c thì sai soá toaøn boä ôû thöôùc sin laø: 80
4. Phoøng thí nghieäm ño löôøng – Khoa Cô Khí Ño löôøng hình hoïc (phaàn cô baûn) thoâng qua caùc thoûi truï , caàn tính toaùn taïo ñoä caùc ñieåm maø caùc thoûi truï tieáp xuùc vôùi maët coân , vaø töø caùc trò soá ño ñöôïc ñeå tính ra caùc ñöôøng kính thöïc teá cuû coân ôû caùc vò trí tieáp xuùc vaø caùc chieàu cao cuûa vò trí tieáp xuùc . Do thoâng qua thoûi nöûa truï seõ tính toaùn ñôn giaûn hôn (Hình 5.10c,d,ñ) vì taâm cuûa thoûi nöûa truï ñoàng thôøi laïi laø ñieåm di qua maët phaúng ñom.Caùc thoûi nöûa truï tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi moû panme vaø maët coân (Hình 5.9d) Hoaëc thoâng qua caùc ñaàu ñaëc bieät phoái hôïp vôùi caên maãu song song (Hình 5.9 ñ). Khi ño loã coân caàn duøng vieân bi caàu . a/ b/ c/ Hình 5.9 : Ño hình truï vaø hình coân qua hai ñieåm: a,b) Thoâng qua caùc thoûi truï c.d.ñ) thoâng qua caùc thoûi baùn truï ;1 .Chi tieát ño ; 2. ñi63m tieáp xuùc treân maët phaúng ño ; 3. Caùc thoûi truï ;4. Moû ño panme thoâng thöôøng ;5. Caùc thoûi nöûa truï ; 6. Moû ño cuûa panme ñaëc bieät ;7.ñaàu ño moû ñaëc bieät ñaët thoûi baùn truï Ví duï 1 : Ño baèng vieân bi vaø thöôùc ño saâu (Hình 5.10) .ñoä coân laø 1:10, goùc doác = 2o52', ñöôøng kính vieân bi laø 30 mm vaø khoaûng caùch x töø maët ñaàu chi tieát laø 5mm. Vieân bi tieáp xuùc vôùi maët loã coân ôû ñöôøng kính d1 vaø toïa ñoä tieáp xuùc d1/2 vaø a hoaëc h khi : h= a+r+x = a+15+ 5 = a+ 20 Toïa ñoä tieáp xuùc ñöôïc xaùxc ñònh qua tam giaùc toâ ñen trong hình 5.11 vôùi caùc o caïnh a, d/2 vaø d1/2 vaø goùc =2 52' Ñöôøng kính tieáp xuùc d1 ñöôïc xaùc ñònh baèng coâng thöùc : o D1 = dcos = 2 52' = 29,963mm Toaï ñoä a ñöôïc xaùc ñònh baèng coâng thöùc : d a sin 15sin 2o52' 0,75mm 2 Toïa ñoä h = a+ 20 = 0,75 + 20 = 20,75 mm Ñöôøng kính D ñöôïc ruùt ra töø töø ñoä coân 1: 10 ; toïa ñoä h vaø ñöôøng kính d? : h D d 29,963 2,075 32,038mm 1 10 82