Đề tài Sử dụng phương pháp thang đo điểm tổng hợp kết hợp với phương pháp phân tích thứ bậc để đánh giá sự phát triển du lịch bền vững tại Phú Quốc

Nội dung text: Đề tài Sử dụng phương pháp thang đo điểm tổng hợp kết hợp với phương pháp phân tích thứ bậc để đánh giá sự phát triển du lịch bền vững tại Phú Quốc

1. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP Taïp chí Khoa hoïc soá 39 (08-2019) 2. Phương pháp nghiên cứu định qua việc thu thập số liệu cho thang đo tính bền Để xây dựng bộ tiêu chí đánh giá sự phát triển vững, là một thang đo Likert 5 điểm với mức độ tích du lịch bền vững tại Phú Quốc, tác giả đã dựa trên cực tăng dần từ 1 đến 5, tương ứng với các mốc giá cơ sở của việc đánh giá tính bền vững của phát trị bền vững trên thang đánh giá mức độ bền vững triển du lịch dựa trên các tiêu chí phát triển du (Prescott-Allen, 1996) trên phương diện người dân lịch bền vững của Hiệp hội Tiêu chuẩn toàn cầu địa phương. Bên cạnh đó, cách thức đánh giá của về du lịch bền vững (Global Sustainable Tourism nghiên cứu này kế thừa một phần từ công trình đo Council - GSTC) và thang đánh giá mức độ bền lường sự bền vững của du lịch sinh thái của Lin và vững (Barometer of Sustainability), được đề xuất Lu, 2012, với việc áp dụng phương pháp phân tích bởi Prescott-Allen và IUCN, 1996. thức bậc (Analytic Hierachy Process) để xác định Mức độ bền vững được thể hiện qua một điểm trọng số cho các tiêu chí phát triển du lịch bền vững. số duy nhất là phương án rất trực quan và lý tưởng Tác giả đã sử dụng phương pháp Delphi để cho phép dễ dàng đánh giá trạng thái bền vững phản ánh ý kiến của các chuyên gia trong việc lựa không chỉ của mục tiêu bền vững (Goal) mà còn của chọn các chỉ số chính cho phát triển bền vững tập các tiêu chí bậc 1 (Criterias) thông qua một thang trung chủ yếu vào các khía cạnh phát triển du lịch đánh giá tiêu chuẩn. Giá trị điểm bền vững được xác bền vững cho đảo Phú Quốc (Bảng 1). Bảng 1. Bộ tiêu chí đánh giá phát triển du lịch bền vững tại Phú Quốc Tiêu chí Tiêu chí thành phầnBiến đo lường Sự ổn định thu nhập hộ gia đình từ khi làm du lịch Ổn định thu nhập Thu nhập từ du lịch tốt hơn nghề truyền thống Kinh tế Người dân giữ lại được phần lớn doanh thu du lịch Phân phối thu nhập Chính sách thuế, phí về du lịch hợp lý Trang phục Mức độ bảo tồn đặc trưng Bài hát văn hóa địa phương Lễ hội truyền thống Tác động bên ngoài đến Sự mâu thuẫn văn hóa giữa các dân tộc tại địa phương văn hóa Sự xuất hiện của văn hóa khác Ý thức lưu giữ văn hóa Truyền tải văn hóa địa phương cho khách du lịch dân tộc Lưu giữ văn hóa của người trẻ Đóng góp kinh tế cho bảo Duy trì giao lưu văn hóa từ nguồn thu du lịch Văn hóa - tồn tài nguyên nhân văn xã hội Nói và viết chữ Quốc ngữ Cơ hội giáo dục Đi học thuận tiện Cải tạo nhà cửa Nước sạch Đời sống dân cư Điện Dịch vụ y tế Mua hàng tiêu dùng An ninh trật tự Mức độ thường xuyên xảy ra trộm cắp 36
2. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP Taïp chí Khoa hoïc soá 39 (08-2019) lớn về phát triển du lịch bền vững ở Phú Quốc, rằng không có mô hình du lịch nào tuyệt đối bền trọng số của chúng không có sự chênh lệch nhiều vững (điểm bền vững bằng 100) và cũng không xong vẫn thể hiện độ ưu tiên khá rõ ràng, Kinh tế có mô hình du lịch nào tuyệt đối không bền vững được đánh giá là quan trọng nhất với trọng số 0,392; (điểm bền vững bằng 0), và các giá trị này xác định tiếp đến là tiêu chí Môi trường là 0,258; tiếp theo trạng thái bền vững cần thiết, ví dụ để đạt mức độ là tiêu chí Văn hóa - xã hội có trọng số là 0,192 và bền vững tiềm năng (61-80 điểm) cần thiết, tiêu ít được ưu tiên nhất là Cộng đồng và phát triển du chí Kinh tế cần được đánh giá ít nhất 70 điểm, từ lịch với 0,188. 61 - 70 điểm là chưa ổn định. Kết quả tỷ số nhất quán CR cho biết tất cả các Dựa vào công thức tính điểm bền vững của giá trị đều < 10%, như vậy đánh giá của các chuyên mục tiêu (Goal) và các tiêu chí lớn (Criteria) đã gia là khá đồng nhất và độ tin cậy cao . được tính toán dựa trên kết quả đánh giá từ thang 3.2. Đánh giá sự phát triển du lịch bền vững đo và trọng số của các tiêu chí. Các tiêu chí thành tại Phú Quốc phần và các chỉ số/thang đo cũng được đánh giá Điểm bền vững (S) đối với mục tiêu phát mức độ đáp ứng yêu cầu. triển du lịch bền vững (Goal) và các tiêu chí lớn Kết quả tính toán cho thấy tất cả các mức điểm (Dimension/Criteria) và mức độ đáp ứng yêu cầu sự bền vững đều nằm trong khoảng 41-60 (Trung đối với các biến đo lường (Indicator), việc tính toán bình) và 61-80 (Bền vững tiềm năng), ngoài ra một dựa trên công thức chung dưới đây: số điểm đánh giá các tiêu chí thành phần và thang S = đo ở dưới mức trung bình (20 - 40 điểm). Cụ thể điểm của các tiêu chí Kinh tế có điểm bền vững là Trong đó: 75,12 - đạt trạng thái bền vững tiềm năng. Tiêu S: điểm bền vững du lịch (0 ≤ S ≤ 100) i chí Văn hóa - xã hội có điểm bền vững là 58,59 và M : rung bình đánh giá của người dân địa i tiêu chí Cộng đồng và phát triển du lịch là 58,28; phương cho tiêu chí i (0 ≤ M ≤ 100) i hai tiêu chí này có điểm số nằm ở mức trung bình, xi: trọng số của tiêu chí i (0 ≤ xi ≤ 1) tức là chưa bền vững. Và cuối cùng là tiêu chí Môi Kết quả điểm bền vững (S) sẽ được so sánh trường đạt điểm rất thấp 38,55 điểm số này chứng với bảng tiêu chuẩn đánh giá mức độ bền vững tỏ sự phát triển du lịch ở đảo Phú Quốc không bền (Barometer of Sustainability, Prescott-Allen & vững về môi trường. Tuy nhiên nếu phân tích kỹ IUCN, 1996), điểm đánh giá của người dân được hơn ta có thể thấy điểm bền vững của hai tiêu chí quy đổi hợp lý với thang đánh giá. Văn hóa - xã hội và Cộng đồng và phát triển du lịch gần đạt điểm tuyệt đối của mức trung bình và nằm sát mức bền vững tiềm năng (61 điểm). Trong khi đó Văn hóa - xã hội và Cộng đồng phát triển du lịch vượt qua mức bền vững tiềm năng cần thiết (70 điểm) và có thể kết luận có khả năng duy trì ổn định trạng thái bền vững này. Điểm bền vững chung của cả mô hình phát triển du lịch tại đảo Phú Quốc là 62,58 từ đó có thể kết luận rằng mô hình du lịch này đạt trạng thái bền vững tiềm năng. Bền vững tiềm năng được hiểu là khả năng đạt được trạng thái bền vững Nguồn: Xử lý số liệu của tác giả trong tương lai và đang duy trì một cách ổn định Biểu đồ 1. Mức độ bền vững của của các tiêu chí lớn các yếu tố tạo nên sự bền vững, tuy nhiên điểm du Trong nghiên cứu này thang đo tác giả lựa lịch Phú Quốc vẫn chưa chạm đến mức bền vững chọn các mốc điểm là trị số giữa của các khoảng tiềm năng cần thiết (70 điểm). Phần dưới sẽ phân giá trị bền vững để thực hiện đánh giá, với giả định tích kỹ hơn về các khía cạnh thiếu bền vững và 38
3. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP Taïp chí Khoa hoïc soá 39 (08-2019) sự bền vững của nhóm tiêu chí Văn hóa - xã hội là 63,1% người tham gia khảo sát đồng ý với nhận 58,59, đạt mức trung bình. Đây là trạng thái chưa định này. Ý kiến của người dân về việc du lịch làm bền vững. Tuy nhiên, hầu hết điểm đánh giá các tiêu tăng tỷ lệ tội phạm cũng tương đối cao, với 74,7% chí thành phần đều đạt bền vững tiềm năng từ (61 số người đồng ý. - 80), đó tiêu chí Tác động bên ngoài đến văn hóa Các giải pháp nâng cao tính bền vững cho (62,05), Đóng góp kinh tế cho bảo tồn tài nguyên nhóm tiêu chí Văn hóa - xã hội: nhân văn (62,24), Ý thức lưu giữ văn hóa dân tộc - Thực hiện duy tu bảo dưỡng, các di tích đã (66,21) và Đời sống dân cư (72,72). Ngoài ra, tiêu và đang bị xuống cấp. Để phát triển du lịch Phú chí Cơ hội giáo dục đạt 85,64 điểm, đây là điểm Quốc theo hướng bền vững là tập trung xây dựng đạt mức độ trạng thái bền vững. Điều này chứng một số khu vui chơi giải trí tổng hợp với nhiều loại tỏ, sự phát triển của du lịch đã góp phần nâng cao hình kết hợp giữa tính dân tộc và hiện đại. đời sống văn hóa, xã hội của cộng đồng dân cư, - Cuối cùng là cộng đồng dân cư địa phương tạo công ăn việc làm, giúp xóa đói giảm nghèo, cần tăng cường tương tác với du khách thông qua đóng góp kinh tế cho cộng đồng địa phương trong thái độ ân cần, thân thiện, giúp đỡ du khách tìm việc bảo tồn, tôn tạo các di tích, danh lam, thắng hiểu và tuân thủ các tập tục địa phương; sẵn sàng cảnh; tạo nhiều cơ hội giáo dục cho cộng đồng cư tham gia các hoạt động môi trường, ủng hộ phát dân địa phương. triển kinh tế - xã hội địa phương; có ý thức bảo vệ môi trường, văn hóa bản địa, 3.2.3. Đánh giá trạng thái bền vững theo tiêu chí Môi trường Theo thống kê sơ bộ 2016, hiện mỗi ngày trên huyện đảo Phú Quốc có khoảng 180 tấn rác được thải ra, trong khi đó năng lực thu gom của các đơn vị chỉ đạt trên 50% [2][3]. Trên địa bàn huyện chưa được đầu tư nhà máy xử lý rác thải nên đa phần rác thải thu gom được phải xử lý bằng cách đốt Biểu đồ 2. Mức độ bền vững của của các tiêu chí hoặc đưa về tập trung tạm thời ở 2 bãi rác thuộc Văn hóa - Xã hội thị trấn An Thới và xã Cửa Cạn. Số rác thải chưa Bên cạnh những mặt tích cực, sự phát triển được thu gom và nước thải chưa qua xử lý trôi dạt du lịch cũng làm cho tình hình an ninh, trật tự của trong tự nhiên, theo các cống, kênh rạch, sông ngòi địa phương ngày càng phức tạp, văn hóa đặc trưng trôi thẳng ra biển gây ô nhiễm môi trường sinh thái của cộng đồng địa phương ngày càng mai một. biển của Phú Quốc. Điều này phản ánh qua tiêu chí An ninh trật tự đạt Lượng rác thải từ hoạt động du lịch có xu dưới mức trung bình (36,24), đây là mức chưa bền hướng tăng nhanh, mức tăng trưởng bình quân là vững tiềm năng và tiêu chí Mức độ bảo tồn văn hóa 32,5%/năm giai đoạn 2010 - 2015. Nếu như 2010 đặc trưng địa phương chỉ đạt điểm 55,11 điểm, số lượng rác thải từ hoạt động du lịch là 97 tấn thì đến này chứng tỏ sự phát triển du lịch ở đảo Phú Quốc năm 2015 là 396 tấn gấp 3 lần so với năm 2010. không bền vững về an ninh trật tự và bảo tồn văn Lượng nước thải cũng có mức tăng trưởng bình hóa đặc trưng của cộng đồng địa phương. quân 32,6%. Lượng nước thải này kết hợp với Tuy nhiên, các tác động tiêu cực trong quá lượng nước thải sinh hoạt và sản xuất của người dân trình phát triển như: vấn đề an ninh trật tự tại địa hầu hết chỉ được xử lý thô sơ, lắng đọng rồi sau đó phương, vấn đề về người nhập cư, vấn đề về giá thải ra kênh, biển; đã góp phần làm gia tăng hàm cả sinh hoạt đã bắt đầu xuất hiện. Kết quả khảo lượng các chất ô nhiễm có trong môi trường nước, sát cho thấy, du lịch đã làm hàng hóa trở nên khan gây ảnh hưởng đến chất lượng nước trong khu vực. hiếm và tăng giá gây khó khăn cho đời sống người Kết quả tính toán cho thấy, điểm bền vững dân địa phương, nhất là mùa du lịch cao điểm, có chung của tiêu chí Môi trường chỉ đạt 38,65 điểm - 40
4. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP Taïp chí Khoa hoïc soá 39 (08-2019) - Hiện nay tỉnh Kiên Giang đã có quy hoạch này. Trong 3 biến thang đo của tiêu chí Tương tác du lịch Phú Quốc trở thành điểm du lịch quốc gia, giữa người dân và khách du lịch thì 2 biến được trong quy hoạch cần thể hiện nhận thức đúng mực đánh giá ở mức trung bình (40-60 điểm) là Thái hơn về tác động của môi trường đối với tương lai, độ phản ứng khi gặp khách du lịch và Khả năng phải có sự tham gia tích cực và phối hợp của cả sử dụng tiếng Anh, Giao lưu văn hóa là kém nhất chính quyền địa phương, doanh nghiệp du lịch và với 32,58 điểm. Cụ thể cho tình trạng này, nhóm cộng đồng trong vấn đề bảo vệ môi trường; nghiên cứu đã phỏng vấn một số khách du lịch, - Cuối cùng, trong tương lai khi hạ tầng cơ theo đánh giá của họ người dân Phú Quốc thường sở đổi mới và hiện đại, nên có hướng phát triển du không chủ động trong việc tương tác với khách du lịch dựa vào các nguồn năng lượng tái tạo, áp dụng lịch và không thể hiện được sự niềm nở cần thiết. công nghệ hiện đại giám sát và quản lý môi trường. Theo quan sát của nhóm nghiên cứu, các quầy hàng 3.2.4. Đánh giá trạng thái bền vững theo tiêu lưu niệm, sản phẩm du lịch thường không chuyên chí Cộng đồng và phát triển du lịch nghiệp, thiếu tính thẩm mỹ, ít thu hút được hoạt Vai trò của cộng đồng trong phát triển du lịch động thăm quan và nhu cầu mua đồ của khách. đã trở thành một tiêu chuẩn được chấp nhận rộng Bên cạnh đó các sản phẩm được bày sẵn và thường rãi đối với mục tiêu bền vững (Uzun, 2015; Lin thiếu sự tư vấn hay giải thích của người bán hàng & Lu, 2012) [1][5][6], sự tham gia của cộng đồng về ý nghĩa và giá trị của chúng làm cho khách du địa phương quyết định sự duy trì ổn định các hoạt lịch khá khó khăn khi lựa chọn. Một vấn đề khác động du lịch, nhất là với mô hình du lịch dựa vào về tương tác giữa người dân và khách du lịch là cộng đồng. Khía cạnh bền vững cuối cùng được tiếp cận các buổi giao lưu văn hóa chưa thực sự dễ đưa ra đánh giá nhằm vào năng lực thực hiện các dàng, các buổi văn nghệ này chỉ biểu diễn khi có hoạt động du lịch của cộng đồng và sự hỗ trợ cộng lễ hội được tổ chức tại địa phương. Ngoài ra, khả đồng địa phương từ phía chính quyền. Kết quả đánh năng sử dụng tiếng Anh của người dân còn khá hạn giá cho thấy còn nhiều vấn đề cần phải cải thiện để chế khi mà đây là một điểm du lịch khá hấp dẫn du giúp cho mô hình Phú Quốc bền vững từ khía cạnh khách nước ngoài (48,32 điểm). Bảng 4. Điểm bền vững và điểm đánh giá các tiêu chí về Cộng đồng và phát triển du lịch Điểm Tiêu chí Điểm Điểm Thang đo bền vững thành phần đánh giá đánh giá Tương tác giữa Khả năng sử dụng tiếng Anh 48,32 người dân và 48,53 Giao lưu văn hóa với khách du lịch 32,58 khách du lịch Hỗ trợ làm du lịch cho người dân địa phương 52,00 Thái độ phản Lợi ích nhận được từ các khóa học du lịch 73,45 58,38 ứng khi gặp 56,90 Hỗ trợ khác của nhà nước 15,52 khách du lịch Tiếp thu ý kiến người dân 73,45 Sự đáp ứng nhà ở homestay khi quá đông khách du lịch 82,41 Sức tải du lịch 63,29 Sự đáp ứng địa điểm tổ chức các hoạt động giải trí khi 85,86 quá đông khách du lịch Nguồn: Kết quả tính toán của tác giả Có thể nói các vấn về năng lực thực hiện du cạnh đó, chính quyền địa phương thường xuyên tổ lịch của cộng đồng địa phương đã được quan tâm chức họp tiếp thu ý kiến người dân của chính quyền một cách đúng mực. Người dân địa phương đánh địa phương và nhận được phản hồi tích cực (73,45 giá cao về lợi ích của các khóa học này đối với điểm - Tốt). Ở khía cạnh này còn cho ta một tiêu công việc của gia đình họ với 73,45 điểm. Bên chí thành phần được đánh giá với số điểm cao nhất, 42
5. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP Taïp chí Khoa hoïc soá 39 (08-2019) Tài liệu tham khảo [1]. Daniela Dumbraveanu (2004), “Principles and practice of sustainable tourism planning”, Nationala pentru Turism, Strategia de ecoturism a Romaniei: cadru theoretic de dezvoltare, Bucuresti, Romania. pp. 77-80. [2]. Thủ t ướ ng Chí nh phủ (2007), Quyết định số 01/QĐ-TTg, ngày 08 tháng 01 năm 2007 về việc phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch đảo Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang thời kỳ 2006 - 2020. [3]. Thủ t ướ ng Chí nh phủ (2010), Quyết định số 633/QĐ-TTg, ngày 11 tháng 5 năm 2010 về việc phê duyệt điều chỉnh Quy hoạch chung xây dựng đảo Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang đến năm 2030. [4]. Cấ n Thu Văn, Nguyễ n Thanh Sơn (2015), Xây dự ng phương pháp tính trọ ng số để xá c đị nh chỉ s ố d ễ b ị t ổ n thương lũ l ụ t lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồ n”, Tạp chí Khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội: Khoa học Tự nhiên và Công nghệ, Tập 31, Số 1S (2015) 93-102. [5]. UNWTO (2004), Indicators of Sustainable Development for Tourism Destinations, Madrid, Spain. [6]. UNWTO & UNEP (2015), The handbook on sustainable tourism development. ISBN: 978-1-63463-672-8. USING THE SCALE METHOD OF AGGREGATED SCORE COMBINED WITH THE ANALYTICAL HIERARCHICAL PROCESS TO EVALUATE THE SUSTAINABLE TOURISM DEVELOPMENT IN PHU QUOC Summary Developing tourism in a sustainable way has always been an important goal of travel destinations. This research aims to establish a model to evaluate sustainable tourism development via the scale method of aggregate score combined with the analytical hierarchical process (AHP). The research results show that Phu Quoc tourism model was quite successful, but limitedly sustainable, wherein the Environment factor was evaluated unsustainable, while those of Economy, Socio-Culture, Community and Tourism Development were sustainable. Thus, the research suggests a number of solutions on policy and tourism development planning to improve the quality of human resources, promote tourism promotion, and protect the environment for sustainable development of marine tourism in Phu Quoc island. Keywords: AHP, analytical hierarchical process, sustainable tourism development, Phu Quoc. Ngày nhận bài: 22/3/2019; Ngày nhận lại: 12/6/2019; Ngày duyệt đăng: 15/8/2019. 44